Navenda Sûrîyeyî ya Ragihandinê û Azdîya Derbirînê
Rewşa Ragihandinê û Azadîya Derbirînê Sûrîye 2006an
Pêşgotinek der barê Azadîya Derbirînê de
Mirovahî di geleK qonaxan re derbasbû heta asta azadîya nerîn û derbirînê -hemêza sereke ji azadîya ragihandinê re- bû mîrateke mirovahîyê ya hevseng ku astên wê li gor cudabûna pêkhateyên civakê, rewşa wê ya aborî û civakî û pêşketina wê ya siyasî cuda ne, irhasatên wî yên makzagonî yên nûjen di belgeya “Magna Kartayê ” de (peymana Soza Mezin) li Brîtanyayê sala 1215an diyar bû, ya ku maf û erkên padîşah û alîgirên wî yên feodal dinirxîne û sînor û bandora wan li ser mafên mirovan xêz dike, mafên ku vê dawî hatin veguhertin û li Brîtanyayê sala 1688an bûne lîsteya mafan a ku prensîpa qedexekirina berpirsyarî yan dadkirina endamê perlemanê li ser çi daxuyanîya ku li dervey perlemanê bide saz kir. Nîvîsên gelek rewşebîrên wekî John Locke and John Stuart Mill and Andy Shade News, pîşketin xiste têgînîya azadîya nêrîn û derbirînê de, Andy Shade News ê ku got:(awayê herî baş ku tu rastîyê nas bike ew e ku tu nerînan bi awayekî azad veguhêze û sedema tek ku vê yekê qedexe bike ew e tirsa ji ku rastî were xuyakirin). Rola van beşdarîyên fikrî li sîstema ragihandinê hebû herwekî ku wan jidayikbûna desthilatdarîya nû ya ku tê ilan kir ya ku Edmund Yorke, yê ku di sala 1797an de çûye ber dilavanîya Xwedê, behsa wê kiriye gava gotiye:(di encumena gelemperî de sê desthilatdarî hene lê gava ku mirov li rûnişteka rojnamegeran dinêre ew desthiladarîya çarem dibîne).
Herwiha dema ku Frensayê mafê hemwelatitîyê di sala 1789an de da xuyakirin,li ser asta fikrî, ew guhertineke kalîte bû çinko tê de hatibû danîn ku (azadîya debirînê yeke ji azadîyên mirovan ên sereke ye), bi vî awayî ew ji warê mafên wergitî guheste warê mafên wî ên orîjînal ên ku hebûna wan bi hebûna mirov re destpê dike û perçeyekî bingehîne ji hebûna mirov û nabe ku bi ti awayî were paşguhkirin.
Bi damezrandina Netewên Yekbûyî sala 1845an de, bingehên sincî û qanûnî hatin danîn ji bo ku pêpendîya azadîya derbirînê li ser asta cîhanî bikin, bandora vê yekê li gelek makzagonên wealtên endam di Netwên Yekbûyî de hebû, herwekî ku di biryara desteya gelemperî ya Netewên Yekbûyî de, di civîna wê ya yekem de hatibû:
(Azadîya ragihandinê mafê mirov ê bingehîn e û stona bingehîn e ji hemû azadîyên bingehîn ên ku Netewên Yekbûyî bi wan bang dikin biryara /59 d-a) heta em digihin îlana cîhanî ya mafên mirovan ê ku Netewên yekbûyî di 10/12/1948 di belav kiriye yê ku di benda wî ya nozdehmîn de hatiye diyarkirin:
Mafê her kesî heye ku bi azadî birame û ifada xwe bide, bi vî awayî ji mafê her mirovî ye ku bawerîya bi çi nerînê were bê ku tu kes xwe dinav rake, û herwiha ji mafê wî ye agahî û ramana werbigire û bi çi awayî be wan belav bike bê ku bi tu sînorên cuxrafî were sînorkirin.
Herwiha azadîya nerîn û derbirînê mîrata mirovayî ye, ew encama tekoşîn şoreşa sedsalan e, lê hewldana kontrolkirina vî mafî jî fenomeneyeke cîhanî ye ya ku li gor cûre û şêwazên siyasî û bingehên civakî û aborî bi gelek cûre û şîwazan derdikeve holê, desthilatdarîya olî zû ji metirsîya ragihandinê agedarbû ji ber vê yekê dêrê îcada çapkirinê ya ku Johannes Gutenberg di sal 1452an de pêk anî qedexe kir û dêrê ew lanet kir û edî nema ti qîmet da Gutenberg heta sala 1995an û dema Emru binul-As Misir rizgar kir wî tu sedem li pêşîya xwe nedît ku pirtûkxaneya İskenderiyeyê bişewitîne piştî ku wî pîrozkirina desthilatdarîya olî li ser vê gavê wergirrtibû.
Mafê ku mirov bi awayekî tam azad û bê ti sînor yan zextê nêrîna xwe bîne ser ziman mafekî sereke ye ji mafên mirov ti maf di ser vî mafî re nîne ji bilî mafê jîyanê, ew bi xwe mafeke her çibe, eger ew nerîna ku tê ifadekirin rast be yan çewt be, ew ji alîyê piranîyekê yan kêm netewekî ve be, ji alîyê hikûmetî ve yan ji alîyê desthilatdarîyê ve tê qebûlkirin yan nefretkirin, jî ferq nake. Ew mafeke ti têkilîya şert û mercên derdodora wî, wekî mînak şert û mercê dem û cih pê re nîne, herwiha, her ku di çi rewşê de be jî nabe ku em mafê ifadekirinê sînor bikin,tenê dema ku mafê ifadekirina nerînê mafê mirovekî ya hinek mirovan ê jîyanê gef bike, Ji ber vê yekê eger tu nav di kesekî bidî ku tundî yan kuştinê bike ev nakave babeta tu azad î ku tu nêrîna xwe ifade bikî ji ber dibe ku ew bibe sedema kuştina kesekî bêgunih yan jiyana hin kesan tune bikî, bi rastî mafê jîyanê di ser mafê ku tu nerîna xwe ifade bikî re ye, mafê ku tu nerîna xwe ifade bikî di cewherê xwe de mafê têkilî û zanînê ye. Mafê têkilîya mirov bi mirovan re û bi koma ku ew girêdayî wê ye yan têkilîya wî bi komên nêzîk ya yên dûr re.Mafê têkilî û zanînê yan dê bi awayê ifdekirina devokî, yan nivîskî, yan xêzkirin û yan di rêya performancê de be. Ji ber pêşketina teknolojîyayê, ya ku hişt mirov bi ser hêman û pêkhatîyên ziman ve bibe, mafê ku tu nerîna xwe, di nava civakan de hewiha civak di nav hev de jî, ifade bikî bi awayekî mezin pêş ketiye. Ji dema ku tîpên nivîsînê hatine kifşkirin heta dema pêşketina toknolojyaya nivîsandinê, çikirina kaxezan, çapkirin, weşandin, û belavkirin heta pêşketina teknolojjyaya ragihandina dengî û dîtbarî û dawî heta pêşketina teknolojyaya ragihandinê û weşandina peykî di rêya setelaytan û tora Înternetê re. Daxuyanîya YONISKOYê ya di sala 1978an de hat da ku azadiya ifadekirinê di rêya beşdarbûna navgînên ragihandinê ji bo piştgirîya aştîya cihanî, têgihiştina navnetewî bike,herwiha mafên mirovan tekez bike û li dijî veqetandina nijadperestîyê yan nav di xelkê bidin da ku şer bikin derkevin.Bi demê re, pêşketineke mezin ketiye alavên ku tu bi awayekî azad nerîna xwe ifade bikî de.Têkilîya mafê ku tu nerîna xwe ifade bide yekser bi pêşxitina proseya pêşxistina hişmendîya takekesî û kolektîf re heye, bi gotineke din pêşketina hişmendîya mirov bi nefsa wî herwiha pêşxistina nasnameya mirov û komê. Di hemû serdeman de eger azadîya derbirîna nerînê neba, şoreşên znînê dê bi ser neketa.Herwiha pêşketinên siyasî yên mezin di dîroka cîhanê de di cewherê xwe de derbirîneke di derbarê guhertina hişmendîyê de, em dikarin bibêjin ew encama zêdebûna zanînê ye, bi gotineke din bi zêdebûna azadîya derbirînê û tevgera dan û standina di navbera mirovan û koman de. Stemkarîya zanyarî û qedexekirina mafê derbirînê encam dan ku destkeftin bi paş be biçin, herwiha şehristanîtîyê bi paş ve çû û serdema taritî û nezanîyê derkete holê, ji alîyekî din ve gendelî jî belav bû, nehevsegîya nirxan û kêmbona nirxê mirov giha asta herî kêm.
Bi pêşketina pîvanên azadîya rojnamerîyê û têghiştina civakên demokrat çendî giring e ku ragihandin ji kontrola dewletê serbixwe bibe gelek tendanên rewşenbîrî di vî warî de derketin.Guhertina makezagana Amerîkî ya yekem di sala 1791ê de pileyên serxwebûna ragihandinê yên herî bilind dane xuyakirin.Guhertina makezagonî û jîrîya Dadgeha Bilind li hikûmetê qedexekirin ku milkiyet yan beşdarbûn di tu alavên ragihandinê di hundirê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê de.Yan çavdêrîyê bi çi awayî be jî li ser rojnameyan ferz bike yan astengîyan ji wan re çêbike da ku negihin agahiyan û tê de hate gotin”kongres dê ti qanûnên ku azadîya nerînê û rojnamegerîyê sînor bike newşîne.”
Niyaza Ewropî raqihandinê wekî xizmeteke giştî raçav dike, li gor wî rojnamegerî çavdêrîya gelî e, Bigotineke din, ew çavdêrîya hikûmet û deshilatdarûyê bi awayekî giştî ji bo berjewendîyên raya giştî dike, ew vê yekê dike li ser bingeha ku çavdêrîya hikûmetê erkê yan rola rojnamegerîyê ya sereke ye, yê ku ji hemû erkên rojnamegerîyê yên din girîngtir e. Li ser bingeha vê rolê qanûn hatin danîn, qanûnên misoger dikin ku hikûmet ne di warê siyasî û di yê malî de nikare di rojnamegerîyê de midaxeleyê bike.li ser bingeha ku bandora vê midaxele dê li ser erkê wê yê çavdêrîyê hebe û dibîne ku serxwebûna malî yeke ji garanyîyên ku nahêle ku hikûmet destwerdanê bike, her wekî ku hemwelatî baceyê dide û yekser encama wê ji alavên ragihandina giştî re diçin yên ku encumeneke niştimanî hilbijartî û ne girêdayî hikûmetê ne zêrevanîya wan dike, ya ku ti Wezareta Ragihandinê tê de nîne ku kargêrên alavên ragihandinê yên giştî tayîn bike yan zêrevanîya wan bike wekî li Brîtanya, Frensa û Almanyayê.
Lêbelê di sîstemên sosyalîst ên totalîter de li rojnamegerîyê nerîye li ser bingeha ku ew alaveke ji bo propagandaya îdîolojî, tecnîdkirin û birêveberkirinê re.Bi vî awayî em dikarin bibêjin ragihandina serbixwe yan ragihandina opozîsyonê nîne û rojnamegerîya serbixwe, bi qedexekirina wê di rêya qanûnê re, hate tunekirin, ji ber ew ragihandina serbixwe û a oposizîsyonê wekî tawana xiyaneta şoreşê raçav dikin û wekî beşekî ji şoreşa dijî kontrola çîna karker re. Li ser vê bingehê makzagona Fedralî ya Yekîtîya komarên Sovyêtî di sala 1936an de opozisyon qedexe kiriye, rexne li dewleta Sovyêtî dike ku azadîya rojnamegerîyê tenê ji mafê dewletê û çîna wê ya karker e û peywera rojnamegerîyê kire çarşoveya ku ew tenê alîgirîya desthilatdarîya sosialist bike.
Bêguman rewşa rojnamegerîyê hinekî li piranîya cîhana erebî de van her deh salên dawî pêş ketiye. Her wekî ku hejmara hikûmatên destûr dane ku sazemenîyên ragihandinê yên taybet û serbixwe bêne damezrandin. Wekî din zehmet bûye ku alavên çavdêrîyê karibin belavbûna nûçe û agahîyên ku li ser kenalên televîzyonê yên peykî û yên ku li ser tora înternetê têne weşandin rawestîne. Herwiha zextên navdewletî û yên xwecihî hiştin ku kinek dewlet qanûnên zordest ji ser milên ragihandinê sivik bikin û destûrê bidin ku opozîsyon bi awayekî bêtir azad ifade xwe bide.Lê dema ku em behsa ragihandinê dikin û çawa ew dozên xwecihî yên herî girîng û bi taybet ên siyasî yên têkildarî rêjîma desthilatdar dişopînin, rojnamerger bişidet ji alîyê hikûmaên xwe ve bi şidet sînorkirî dimînin, ti pêşketinên berçav ji rojnamegerên ku hewl didin dozên hesas rabigihînin vê qerbalixa dawî ya li ser demokrasîyê û reformên siyasî li cîhana erebî nehatin damezrandin.
Îro beşê alavên ragihandinê yê serbixwe herikîna agahîyên girîng ji kijan civaka demokrat re be bi awayekî azad misoger dike, eger agahî bi awayekî azad neherikin, ne mumkin e ku em asta herî bilind ji aramîya siyasî, pêşketina aborî û demokrasîyê cîbecî bikin. Agahî hêzê didamezrînin. Eger dewletek bixwaze xwedî serdestîyeke sîyasî û aborî ya serwerîya qanûnê dihêle ku wê dibest bixe, pêwîst e ku sazemenîyên wê yên hêzdar li ber çavdêrîya gel ya deqîq vekirîbin da ku rojnamegerîya azad karibe her pênc rolên xwe yên sereke pêk bîne, rolên ragindinê jî ev in:
1.Deshilatdarên hikûmetê dê perpirsyar bin û ji alîyê gel ew dê bên cizakirin.
2.Dozên ku hecedarî heye ku werin niqaşkirin divê werin belavkirin.
3.Perwerdekirina hemwelatîyan da ku karibin biryarên agedar bidin û raya giştî biafirînin.
3.Têkilîyê di navbera hemwelatîya de çêbike û wan bi çandên netewî bide naskirin.
- Mîrata çandî ji nû ve helbirîne û nirxên mirovahîy û şaristanîtîyê li civakan belav bike.
Raporta “rewşa ragihandinê û ifadekirina azad” ji Navenda Sûrîyeyî ya Ragihandinê û Derbirîna Azad di sala 2016an de hate weşandin da ku rewşa azadîya ragihandinê bigiştî li Sûrîyeyê bişopîne.
Piştî pêşgotineke giştî ya ku behsa pêşketina ragihandinê di warê dîrokî û qnûnî de dike, raport li ser rojnamegerîyê li Sûrîyeyê diaxêve ew nerîneke bilez li paşeroja nêzîk dinêre dema ku kovara yekem a çapkirî li Sûrîyeyê di sala 1851ê de ya bi navê “Mucemail Fewaid”, herwiha qanûna çapkirinê di sala 1865an de hatibû pesendkirin. Di destpêka sedsala bîstan de şoreşeke rast di warê rojnamegerîyê de derkete holê, gava ku Mary Ajimî rojnameya yekem ya ku derbarê mafên jinê de li Rojhilata Navîn ya bi navê “el-Erûs” di sala 1910an de weşand û di sala 1920an de hejamara berhemên çapkirî giha 31 kovar û 24 rojname, rojnamegerî bi vê çalakîyê ma heta ew piştî serxwebûnê di sala 1947an, di dîroka Sûrîyeyê de, giha asta herî bilind, herwekî ku qanûneke nû ji berhemên çapkirî re di sala 1949an de ku hejmara wî 35 bû hate destnîşankirin, qanûna ku gelek astengî ji pêşîya weşandina azad, milkiyeta rojnameyên serbixwe û yên partîzan rakirin, hejmara van berhemên çapkirî di salên pêncihî de ji sedsala borî de li Sûrîyeyê giha asteke gelekî bilind, hejmara wan giha 52 berhemên çapkirî yên corecor, raport berdewam dike û azadîya ragihandinê li Sûryeyê pêşkêş dike ya ku ji dema Yekîtîya Sûrîye û Misrê de di sala 1958an de ber bi paş ve diçû da ku di sala 1963yan de bi rewşa ewarte bidawî bibe “amrê urfî yê hejmara wî 4 ku li gorî wî terxîsa rojname û berhemên çapkirî hate rawestandin û rojname û kovar hatin girtin û herwiha çapxane û hemû alavê çapkirinê hatin bindestkirin û dest danine ser pereyên xwedîyê çapxaney, weşanxaneyan pereyên wan ên guhêzbar û neguhêzbar, heta demeke nêz de jî ti berhemên çapkirî ji bilî rojnameyên (Beresa û Erebî) nehatin istisnakirin, lê vê dawîyê ew jî tevlî lîsteya dirêj ya berhemên çapkirî yên qedexekirî bûn.
Di derbarê qanûna rojnamegeran de, ya jimara wî 1 e di 14/01/1990 de raport tîne ziman ku armancên yekîtîyê li gor qanûnê eynî armancên partîya deshilatdar in (yekîtî azadî û sosyalîzm) û şert hebû ku rojnameger endamek ji yekîtîyê be û bawerîya wî bi van armancan bixwe bê, di benda çarem de, yekîtîyê li ser xwe ferz kiriye ku alîkarîyê bi dezgehên fermî, gelemperî û pîşeyî re bike da ku van armancan cîbecî bikin, “herwiha di benda pêncem di paragrafa pencem de wekî mercekî ji bo çalakîyên yekîtîyê yên cihêreng werin lidarxistin pêdevî heye ku ev çalakî li biko ordînasyona li gel ofîsa taybet bi van çalakîyan di birêveberîya netewî ya partîya Baas a erebî ya sosialîst”, ev yek diyar dike hemû çalakîyên yekîtîyê divê koordînasyon bi birêveberîya netewî ya partîya Baasê re hebe..”
Herwiha “benda dehem ya rêbaza cizakirinê ya yekîtîya rojnamegeran “maf da kesên ku di kîjan alava ragihandinê ya girêdayî partîya Baas ya ereb ya sosyalîst yan ci rêxistinên gelemperî de kar dikin ku xwe di cedwelê rojnamegerên beşdar de qeyd bikin, lêbelê wî ev maf li partîyên siyasî yên din;di nav wan de ew partîyên ku bi partîya Baasê re di Enîya Niştimaî ya Pêşketî de hevbend bûn, qedexe kiribû, herwiha wî li kesên ku di rêxistinên serbixwe de ji kar dikin jî qedexe kiribû.”
Herwiha raport li ser qanûna berhemên çapkirî yên ku di rêya mersûmê qanûnî re ya hejmara 50 ya sala 2001ê de hatiye weşandin ji ber ku ew tê raçavkirin ku ew sîstemeke tekûzkirî ji qanûnên tund ên ku rojnamegerîya derbirîna azad sînor dikin, di vê sîstemê de rojname, kovar û hin berhemên din ên çapkirî cihê xwe digirin, herwîha hemû materialên çapkirî yên li Sûrîyeyê yan ên li dervey wê, ji pirtûk, pirtûkok, belavok yan poster bin.Biryarên vê mersûmê li ser weşîner, edîtor, daner, rojnameger û xwedîyên çapxane, pirtûkxane û belavkeran jî tê bikaranîn, eger ew van qanûna bin pê bikin ew dê werin bi zindan û xerameke biha dê werin cizakirin.
“Li gor qanûna çapkirinê hemû berhemên çapkirî yên ku li Sûrîyeyê têne çapkirin radestî çavdêrîyeke tekûz ji alîyê desthilatdarîya kargêr ve dibin, pêwîst e ku her çapxaneyek sicilek li cem hebe û hemû weşan û berhemên çapkirî tê de werin qeydkirin û roja ku ew biweşînin nisxeykê jê bidin wezareta ragihandinê, xwedîyên çapxaneyan jî yên li Sûrîyeyê radestî vê qanûnê dibin”.
Herwiha, li gor vî mersûmê qanûnî heta radeyeke mezin desthilatdarî azad in ku sînoran li ser rojnameger û nivîskaran ferz bike ku ew nikarbin mafê xwe ê derbirînê bi awayekî azad reftar bikin ; benda 51(a) veguhestina “nûçeyên nerast” û weşandina rûpelên sexte neresen tawanbar dike û di vî mersûmî de pênasînek taybet ji wan peyvên behsa wan di benda 51(a) hatiye kirin yên ku bi gelek awayan tên şîrovekirin nîne, peyvên tevlihev ên ku behane hebe ku desthilatdarî sînorên tund ferz bike dema ew vê yekê bixwazin.Ceza vê yekê zindan e ji salaekê heta sê salan û xeramet ji pênc sed heta mîlynokî sûrî, rastî ev cizakî pir giran e li Sûrîyeyê, li gor bendê asta herî bilind ji herdu cizayan bi hev re tê cîbecîkirin “eger weşandin û veguhestin bi mebesteke xirab hatibin kirin yan jî bibin sedema nearamîya giştî yan bibe sedema nakokîyan di tekilîyên navdewletî de, yan ziyanan bigihîne pristîca dewletê, rûmeta wê, yekîtîya netewî, moralên artêşê û hêzên çekdar, yan zirarê bighîne aborîya netewî ewlekarîya pereyan.”
“Benda 29an ji qanûnê lîsteyekê ji mijarên qedexe ne ku werin weşandin diyar dike, ew mijar jî ev in:
*”Agahîyên girêdayî sucdarkirin û lêpirsînên di derbarê rewşên tawanbar û serkêşî de, berî ku di rûniştineke eşkere de werin xwendin.”
*”Bûyerên dozên nehurmetî, ihanet û derewan.”
*”Bûyerên muhakemeyên nepenî û hemû muhakemeyên girêdayî berdan, terkandin û herwiha idîayên girêdayî esil û hemû bûyerên dozê û raportên bijîşkê edlî li ser tawanên sincî ên ku dadgeh û beşên lêpirsînê weşandina wan qedexe dikin”
*”Rojnivîsên Encumena Gel ên Nepenî”
“Gotar û nûçeyên ku zererê digihînin ewlehîya netewî, yekîtîya civakê herwiha yên girêdayî ewlehî, hêminî, tevger, hejmar, çek û kampên artêşê ji blî yên ku ji alîyê wezareta berevanîyê têne weşandin yan ên ku wezaret destûrê dide ku werin weşandin.”
“Pirtûk, name, gotar, lêpirsîn, xêzkirin û nûçeyên ku ziyanê digihînin jîyana mirov ya taybet.”
Herwiha ev mersûma qanûnî qedexe dike ku kovarên rixsetkirî nivîsarê siyasî biweşînin ji ber ew ne kovarin siyasî ne.
Qanûn berhemên çapkirî ên devavêtin, kirêtkirin û ihanetê tawanbar dikin û kesên bi van twanan gunehkar in bi xerameteke ji 100 heta 200 hezarên Surî û xistina zindanê ji du mehan heta salekê li gor benda 49(a) û divê cizayên li ser gunehkarên ku bi devavêtin, kirêtkirin û ihanetê hatine birîn ji alîyê dadîya sivîl ve be na ji alîyê dadîya cizayî ve be û divê divê cizaya girtinê tê de nebe.”
Lê di derbarê destûrkirina rojnameyan û hin berhemên çapkirî yên din de, ev mersûm rayedarîyê dide serowezîr “ê ku dikare ji ber sedemin girêdayî bi berjewendîyên giştî re, red bike ku rixsetê bide wan”, ti pênasîn ji wêjeya “berjewendîyên giştî” re di vî mersûmê qanûnî de nîne.”
Ev pêşkêşkirina borî tenê hinek ji paragrafên rapora befireh û hûrûkûr tê de cih digirin ê ku behsa aspektên azadîya ragihandinê yên cuda dikin.
Cizakirina berhemên ku bi guhertina destûrî û siyasî bang dikin:
Di benda 56an (d) de hatiye gotin ku “her berhemekî çapkiri ku bi guhertina destûra dewletê ne bi awayekî destûrî bang dike, rixset wî berhemî dê were rakirin û kesên berpirsyarên – dibe ku ew xwedîyê çapxaneyê, edîtor yan gerînende be- bi “cizayên ku cih di nav qanûnên ku têne pêkanîn girtine”werin cizakirin. Rexnedarên hikûmetê yên ku daxwaza rêjîmeke demokrat dikin gazin ji wan tê kirin ku sûcekî tawanbar ê giran dikin, tawana wan ew e ku ew hewl didin”destûrê bi awayên neqanûnî biguherin.” Pêwîst e em not bikin ku peyva “bi awayên neqanûnî” dibe ku kiryarin nedijwar bin, u ne mumkine ku kesekî gur bikin ku tundîyê bike. Bi vî awayî benda 56(b)dide diyarkirin ku ti berhema çapkiriî li Sûrîyeyê dê newêre nivîsarên bang dikin ku makzagon were guhertin biweşîne, bi awayekî, wekî mînak em bibêjin, ku rola partîya hakim biguhere.
Teksteke tirsnak di mersûmê qanûnî de heye ya ku dikare derî li piştê li pêşîya dadkirin û girtina rojnameger û nivîskarên ku metarialan diweşînin yan belav dikin veke, metarialên ku dewlet wan raçavdike ku xelkê gur dikin da tawanan bikin.
Benda 52(a) dibêje “her kesê ku xelkê gur dike ku tawanan bikin di rêya berhemên çapkirî yên tên belavkirin, firoştin, yan yên li ber firotinê ne, yan ên di firoşgehan yan di komîteyên giştî de pêşkêşkirine yan di rêya reklamên ku di rêyan têne daleqandin û eger ev gurkirin bihêle ku yekser xelk dest pê bikin û tawanan bikin ev yek dihêle ew hevkarê ku bihêle tawana me berî niha anî ser ziman biqewime dê were cizakirin”.
Tkisteke qanûnî bi vî awayî were danîn bêma ku van tawanan û xwezaya wan diyar bike dihêle ku desthilardarîyên Sûrîyeyî karibin nivîskar û rojnamegerên şermezar bikin, yên dixwazin ku komele bi awayekî azad werin sazkirin,ev yek li ser hemê rêkxistinên siyasî li Sûrîyeyê dimeşe.
Piştî vê daxwazê hin kes ji ber ku civînin aram li dar xistin û hin çalakîyin din ên ku desthilatdarî wan wekî tawanan raçav dike pêk anîn hate girtin û hukim li wan hate birîn.
Bê guman, hikûmet gelekî hay jê heye ku weşandin û belavkirina materialên nivîskî yên xelkê gur dikin ku tundî û tawanên ku li ser asteke navdewletê hatine naskirin qedexe bike. Nabe ku em çalakîyên siyasî yên aram bixin nav çalakîyên ku dozlêvegerîya cezayî li gor qanûna Sûrîyeyî ji wan re gerek e, herwiha alîgirên vê çalakîyê di nav de nivîskar, rojnameger ên ku berevanîya wan kesên ku tiştek nekirine ji bilî ku mafên xwe yê mirovatîyê ên sereke mînak wekî ku ew azad bin komeleyan damezrînin ya tevlê wan bibin û bi awayekî azad ifada xwe bidin û prtaîk dikin – nabe ew li gor paragrafên (a) û (b) radestî dozlêvekirina cezayî bibin.
Kontrola dewletê li ser Ragihandinê
Rizgarkirina ragihandinê ji dewletê yeke ji pêşeyîyên reforma siyasî ya herî girîng e ku li Sûrîyeyê tê xwestin û ev gaveke bingehîn e ya ku guhertina demokrat li ser ava dibe û derazînka ku em bigihin bipêşveçûna domdar ji hemû alîyên civakî, siyasî, çandî û aborî ve.
Dema ku navgînên ragihandinê yên azad û serbixwe hebin em dikarin bibêjin belavikineke dadmend ji ragihandinê re di civakê de heye û ber bi hukmekî baş dibe, herwiha derfetê dide ku mirov bigihe xizmetên bingehîn û şefefiyet û şerê gendelîyê eseh dike û mîrata civakî ji civakê re ji nû ve çêbike û piştgirîya perwerdeyê û ragihandinê di warê tenduristîya giştî de bike….hwd. Ji ber ku dewlet kontrola ragihandinê dike û qanûna rewşa awarte bikar tîne û sîstema wan ya kargêr di hemû warên proseya ragihandinê de û di hemû qonaxan de destwerdanê di rêya dike:
Dannasîna Cûreya Navgîna Ragihandine:
Ji ber ku di benda ragihandinê ya hejmara 50 ya sala 2001 de cih negirtiye ku mafê tu kesî nîne ku stasyonên radyo û televîzyonê yan ragihandina elektronîk damezrîne. Tenê berhemên kaxezî cih tê de girtine û ev navgînên ragihandinê yên pir girîng baş guh kirine, yên ku bihaya wan, belavbûn û bandora wan daye pêsîya berhehemên kaxezî û dan û standin bi wan bêtir e ji berhemên kaxezî û di teksta qanûnê de ti nîşanan ev yek diyar nikirye, ji ber vê yekê ew bi awaywkî giştî ma li jêr kontrola dewletê.
Tevî ku derfet dabûne çend êzgehên taybet, malperên ragihandinê yên elktronîk û nû derfet da kenalên televîzyonê yên taybet ku bi rêya mersûmê qanûnî yê taybet lê ev yek dervey çarçoveya mafê qanûnî pêk tê.
Li ser bingeha siyaseta ku hikûmet ji xwedîyên van stasyon û malperan razî be, bi vî awayî ew dî nikaribin hemberî hikûmeta ku her û her dikare biryareke idarî biçûk bide ku van sazemenîyan tune bikin derkevin.
Dan û kişandina Rixsetê
Li ser bingeha pêşniyara wezîrê ragihandinê, qanûn destûrê dide serokwezîr, ku daxwaza rixsetê ji berhemên çapkirî re ji ber “sedemin girêdayî bi berjewendîyên gelemperî re” qebûl bike yan red bike. Helbet serokwezîr tenê vî tiştî diqedirîne, ji ber desthilatdarîya wî ya mutleq, bêy ku ti kontrol yan pîvanên qanûnî hebin ku wan sedeman bidin naskirin yan pûç bikin û ew kesê ku rixsert xestibû u daxwaza wî hatibû redkirin nikare berê xwe bi ti derê ve bike ku here gilîyê xwe bike yan xwe pispêre dageha civîl yan ya idarî û ne ji mafê wî ye ku careke din rixsetê bixwaze berî salaek di ser redkirina daxwaza wî re here. Bi heman şêweyî qanûnê destûr daye serokwezîr ku rixseta berhema çapkirin bikişîne û wê tune bike bêy ku ti kontrolên qanûnî yên zelal di vî derbarî de hebin. Lêbelê li ser bingeha avakirina hevokin ku bi gelek awayan tên fêmkirin û bêy ku sedeman diyar bikin, herwiha bêy ku mafê wan hebe ku gazêna xwe bikin yan xwe bispêrin dadgeha medenî yan ya idarî, weke ku bi rojnameyên Domerî û Mubkî re çêbû.
Prosedûrên idarî yên sînordar:
Qanûnê destûr daye wezîr ragihandinê ku rêbazên kargêr yên taybet bi pêkanîna vî qanûnî deyne, tiştê ku hişt sînorine din li ser proseya ragihandinê zêde bibin.Wekî mînak, piştî ku qanûna berhemên çapkirî hate weşandin, wezîrê ragihandinê biryara hejmar (297 di sala 2011an) de weşand, wî şert û mercin zêde li rojnameyên siyasî yên rojane diyar kirin, wî hejmareke diyarkirî ji rûpelan li ser wan rojnameyan ferz kir ku tenê heşt rûpel ji hecmê rûpelên mezin re û şazdeh rûpel ji rûpelên hecmê wan piçûk re, herwiha wî şert danî ku herî kêm divê pênc editor û pênc rojnameger hebin, û wî li ser wan ferz kir ku divê herî kêm ew di Ajansa Sûrîyeyî ya nûçeyan “SANA” de, di ajanseke erebî de û ajanseke biyanî de beşdar bibin, ji alîyekî din ve, wî ferz kir ku ew rojname dê tenê pênc rojan were weşandin. Bêguman ev şert û merc dibin sedema barin madî yên giran yên ku derfetê nadin kesekî ji bilî sermiyandarên xwedîyê semyanên mezin ên ku dikarin milkiyeta rojnameyên siyasî yên rojane bikin. Ev yek di jîyana rojane de belî ye ji ber ku piştî pênc sal di ser vî qanûnî û rêbazên kargêr re derbas bûn ji bilî du rojnameyên siyasî li Sûrîyeyê nînin yek bi zimanê erebî û ya din bi zimanê Îngilîzî, herdu jî navendên wan li devera rizgarkirî ne û li jêr qanûnên wê deverê kar dikin, bi vî awayî ew wekî rojnameyên xwecihî nayên nîşankirin û şert û mercên ku ew rojnameyên biyanî derbasî Sûrîyeyê dikin li ser wan têne bikaranîn.Zêdey vê jî rêzek ji form, qebûlkirin, misogerîya madî, dema sînorkirî yên ku ji bo rixsetê pêwîst in hene. Qanûnê desthilatdarîyeke mutleq daye wezîrê ragihandinê ku destûrê bide rojnamegerên rojnameyan, kenalên televîzyonê, êzgehan û rojnamegerên ajansên nûçeyan ên erebî û biyanî da ku kar di rêya kartên kar de bikin yan ji wan bikişîne, herwiha di rêya hevokin gelemper ên ku bi gelek awayan tên fêmkirin bêy ku ti kontrol û pîvanên qanûnî yên taybet hebin û bêy ku mafê wan hebe jî xwe bispêrin dadgehê.
Pwankirina dewletê ji berhemên çapkirî re:
Mersûmê qanûnî yê (hejmar 42 sala 1975an) yê ku li ser bingeha wî dê sazemenîyeke gelemper ji bo weşandina berhemên çapkirî were avakirin, bi vê awayî proseya kontrolkirina pêvajoya ragihandinê dê were tekezkirin û vê carê di beşê ku taybet bi weşandina berhemên çapkirî de. Ya tabet bi belavkirina ya çapkirî ku rojnameya çapkirî ji belavkirina kopîyan û girêdana peymana azad bi tu alîyî re bêpar e, dibin barê lêpirsîna darayî (madî) û sezayî ji bilî sazîya giştî ya belavkirina çapan a fermanê mafê tekrewîya belavkirina hemû çapên Sûryeyî di hundir û derveyî wê de dayê û her weha belavkirina çapên biyanî di Sûrîyeyê de. Zagon, zeverên berfireh dane sazîya ku çavdêrîya çapan, hejmara pêşkêşkirî ji belavkirinê, rêdanên firotina çapan û cihên wan, her weha mêjera çapên ku pêşkêşkirîye ji firotinê ji her firoşkarî re û qezenckirina bihayê çapên firotî û kontrolkirina dagerandina ( abûra adan ) ji rojnameyê re , piştî kuştina takemafên darayî û yê ku dikare bigihêje rêjeya 35 % tev li bexşandina wê ji dagerandina kopîyên vegerandî ji rojnameyê re , tiştê ku dihêle çavdêrîya rojnameyê li ser firotinên wê tune be.
Tekrewîya dewletê ji rêklaman re:
Bazara rêklamê ya çavkanîya rojnameyên madî û rayê sereke ye di jêr kontrola dewleta ku vê bazarê tekrewî dike di rêya sazîya rêkalmîyê ya Erebî ( Îlan ) a ji 1963an ve sazûmen bûye û ya ji mafê wê ye rêdanên kar bide acansên rêklamî, herwiha mafê destnîşankirina bihayê rêklaman û çavdêrîya wan, dayîna rêklamên hukûmî û taybetî û belavkirina wan ji kenalên televîzyonê re ku televîzyona Sûrîyeyî weke nimûne nahêle bi tu awayî rêklam bêyî nîşana sazîyê derkeve û herwiha destnîşankirina rêjeya wê ji qezenckirina rêklaman re li gorî nêrîna wê ye, ev tiştê ku dihêle bi vî awayî bazara rêklamê kontrol bike û wê li gorî daxwaza xwe araste bike.
Tekrewîya dewletê ji acansên nûçeyî yên Sûryê:
Di welêt de, ji wê acansê pêve tune ye û herwiha rê li ber avakirina acansên serbixwe yan jî ên taybet digire , jixwe hemû acans di destê dewletê de ne û ew bi her tiştî xwe girêdayî wîzareta ragihandinê ne ku weke desteyek ji desteyên hukûmetê tê dîtin û weke mercek ji mercên rêdanê, zagon hemû rojname û çapan neçar dike ku beşdarî acansê bibin û ragihandina nûçeyên hikûmî karê wê yê sereke ye.
Nabe zagon der barê mafê gihiştina agahîyan werin danîn:
Azadîya gihiştina agahîyan bûye hîmê azadîya çapemenîyê û weke tê zanîn jî piranîya agahîyên girîng di destê desthilata cîbicîker û saziyên girêdayî wê de ne, ji bo pêkanîna pêdera averûyiyê û parvekirina biryardayînê, pêwîst e rêxweşkirinek ji rojnameger re çêbibe, da ku bi hêsanî bigihêje agahiyan û belav bike, her wiha qadeke azad ji bo gotûbêjkirina wê bibîne, dê di encamê de bikaribe berhemê bigihîne hejmareke herî mezin ji hemwelatiyan.
Mafê rojnameger ê gihiştina agahîyan, di zagona çapkirinê ya Sûryê de hatîye xwarin, lê belê di welatên ku rêzgirtina rist û azadîya çapemeniyê dikin de, bûye mafekî makezagonî û xwedîyê zagoneke serbixwe.
Ev zagon her kesê ku agahîyan nade rojnamegeran, an ji qazî ve agahîyan zarve bike yan jî wan veşêre, siza dike, prensîb û zagona belavkirina agahîyan a herî zêde digire dest, bivênevê bingeh zelalbûn e, lêbelê razên welat rîzper bin, ji ber vê yekê zagon li ser gelek welatan ferz dike ku piştî demeke dîyar belgeyên xwe yên nihênî ji gel û çapemeniyê re vekin.
Zagonên mafê bidestxistina agahîyan di hinek welatan de gihişt asta parastina rayedarên ku agahîyên veşartî vedipiçirînin, ji ber ku belavkirina wê sûdeke giştî dide, yan pêrabûneke nemakezagonî çêbûye yan dê çêbûba, dihetikîne.
Ev zagon û pêrabûn rê li ber cureyên herî pîs ji xwegirtin û çavdêrîyê re vekir, ew jî xweçavdêrîkirina ku rojnameger li ser xwe pêk tîne.
Xweçadêrîkirin: Desthilata cîbicîker bi rêya zagon, lîsteyên cîbicîkirinê û sazîyên ku dihêlin çavdêrîyeke xurt bike û dest dayne ser karê ragihandinê, hemû cureyên çavdêrîyê bi kar tîne.
Di dawiyê de rola dezgehên ewlekarîyê derdikeve holê, da ku vê giroverê tekûz bike nehêle pênûsên dijberî vê pevgihanê biherikin derve.
Di encama vê çavdêrîyê de – rasterast an jî nerasterast be , berî yan jî piştî belavbûnê be, rewabûna xwe ji zagonên parlemantoyê yan jî ji zagona rewşa awarte distîne – dihêle xwedîyê wê rastî lêpirsîna dozgerîya asa yan jî dozgerîya awarte were.
Bi sedema danûstandina bi vê rewşa heyî re, pîstirîn cureyên lêpirsînê û ya herî zêde ziyanê digihêjîne çapemenîya azad, xweçavdêrîkirin derket holê.
Yek ji erkên lîsteya mijarên belavbûna wan qedexe ne, ya ku di zagona çapkirinê de hatiye diyarkirin, ew e ku tê de were xuyakirin ku divê nivîskar di warê belavkirina agahî yan jî lêhûrbûnên der barê mijarên ramyarî yan civakî yên neasa û tevlihev de, gelekî haydar be. Her weha sizaya binçavkirinê ya ku digihêje 3 salan û sizaya perestandinê ya ku gihêje 1000 000 lîreyan, ev jî di welatê ku ji bo berhemeke çapemenîyê bi 250 lîreyan dest pê dike ye.
Ev hemû dihêlin rojnameger heya asta herî bilind haydar be, bi taybetî carcaran di encama derbaskirina pîvanên gêrevêre, guherbar û pirwate de yên di zagona çapkirinê de hatine nivîsandin lê bi rengekî zagonî û zelal nehatine diyarkirin.
Mînak : ( Nûçeyên nerast, nûçeyên li dijî ewlehîya neteweyî û hevgirtina civakê, nûçeyên zîyanê didin abor û rewşa pereyan, zorbirina hêw û zîyandarîya li ser rûmeta welat, zîyana li ser yekîtiya niştimanî, rawestîna li hember sincên giştî, xirabkirina aramîyê, xirabkirina têkilîyên navneteweyî ), em dikarin vê jî lê zêde bikin: (Lawazkirina hestê neteweyî û derûnîya gel).
Xweçavdêrîkirin encama tevdana van karîgeran bi hev re ye, dawîyê li gîyanê rojnameger, gîyan û kevneşopên karê çapemenîyê tîne, da ku ji karê westanê bibe karê qezenckirinê.
Rojnameger bi dilsozî û rastîyeke mezin vê çavdêrîyê pêk tîne, gelek caran jî bêyî ku bizanibe digihêje asta nivîsandina berhemeke nimûneyî li gorî xêzên sor, hişyarî, sînor û tiştên nayên hezkirin, asê, bikelem, pirwate û hezwartin.
Ev berhema nimûneyî jî ji xweçavdêrîkirina rojnamegeran xwebixwe rizgar nabe, ji ber ku serokên beşên kar û sernivîsar li gorî pêdera (prensîba) labirina bahaneyan kar dikin.
Carcaran heger bêhna serêşîyekê bikin, amade ne xalbendîyan jî biguherînin, ji ber ku piştî kuştina nirxê kar ê di hundirê mirov de, her tişt rewa dibe.
Piştî ev qas keleman ev berhem diçe ber destê çavdêr û ew jî guhertinan li ser wê çêdike, ne ji ber tiştekî, tenê ji bo bibêje ez jî heme.
Guwahîyên der barê xweçavdêrîkirinê:
(Ger tu bixwazî li Sûryê bibî pisporê çapemeniyê, tirsok be û metirse), ev yekem şîret ji min re bû, dema ku min biryar da ez di jîyana xwe de weke rojnamegerekî bim, ez wê demê xwendekarê zanîngehê yê sala duyemîn bûm¬- Mazin Derwîş, rojnamegerekî Sûrîyeyî ye.
( Em wek rojnameger, deh caran li deqên xwe vedigerin; neh jê ji bo em teqez bibin ku em nêzî xêzên sor nebûne ye û yek ji bo em ji rindbûna nivîsîna xwe piştrast bibin e – rojnamegerekî Sûrîyeyî ye) )
( Tiştek rojnamegerê Sûrîyeyî natirsîne, weke tirsa dema ku bixwaze bibe guwahê serdema xwe û dîroknasê kêlîka xwe.
Heger bixwaze di warê karê xwe de binivîse dê tirsa wî du qat be, ev tirs ne tenê yek e, ji ber ku dema min ev gotar nivîsand tirsê ez girtim û tirsa ku di roja belavkirina gotarê de ez girtim û bendewarîya berteka ji hêla desthilatê ve û ne ji hêla xwîner ve û tirsa roja gazîbar bigihêje min, da ku ez ji bo gotarê biçim saloxgêrîyê û tirsa dema mabûna min a di hundirê avahîya saloxgêrîyê de û lêpirsîna bi min re, tevî metirsî û fikarên curbecur ên ku bi xwe re tîne, tirsa ku serpêhatî wê diafirîne û piştî bidawîbûna wê di hundirê mirov de dimîne, her wiha çiqasî bandorê yekser li ser nivîsandina gotareke nû dike, an jî bêdengî û bendewarî ta şûna vê bandorîyê were bidawîbûn- Hekem El-Baba rojnamegerekî Sûrîyeyî ye.)
Nexwe ev bû rastîya ramyarî û zagonsazî ya ku ferwerîya ragihandina li Sûryê dikir.
Di roja îro de , rewş bêhtir curbecur û tevlîhev xuya dike, bi taybetî piştî borîna bêhtirî pênc salan li ser derbasbûna ragihandina taybet nava qada ragihandina Sûrî, tevî ku ragihandina Sûrîyeyî li gorî hinek kategoriyan parve bûye, li gorî xwedîtîyê ( ferwerî, partîyî, taybet ), an li gorî xwezaya wê ( nivîskî, bihîsbar, dîtbar, Enternêt), bi rengekî dihêle di binyada xwe de cuda bin, lê belê gelek pirsgirêkên hevbeş di navbera van kategorîyan de hene.
: Ragihandina ferwerî
Bi dehan sal ragihandina ferwerî qada ragihandinê ya li Sûryê xistîye jêr destê xwe, çi ku dewletê nêzî sih û heft salan hemû ragihandinên nivîskî, bihîsbarî û dîtbarî tekrewî kiriye.
Ev tekrewî yekemîn kiryar bû ku pişt li pîşeya çapemenîya Sûryê şikand û di rêya vê yekê re , çapemenî di gelek qonaxan re derbas bû.
Ji ber hebûna gelek rojnemegerên ku hemdemên azadîya çapemenîyê li Sûryê bûn û nirxên xebatê dizanîbûn û ji ber hinek şagirdên wan ên – di hinek tiştan de – li ser asteke dîyar ji pîşetîyê û serxwebûnê disekinîn û bi taybetî li ser çapemenîya çandî ya ku çapemenîya Sûryê tiştê herî belî di wê qonaxê de pêşkêş kiribû, ev qonaxa salên heftêyî bi serkeftî derbas bû û bi taybetî Rojnameya bi navê (Elsewra), lê belî ev yek gelekî dom nekir çimkî gava şerê di navbera rêjîma serwer û komên bi navê (Birayên Mislmanan) de dijwartir bû, ferwerîyê çapemenî û rêxistina yekîtiyên wê desteser kir, ta ev sazîyên çapemenî û yekîtîyên wê bi temamî bi ramyarîyên ferwerîyê re bibin yek.
Di dawîya salên heştêyî û nodî de, rojnameyên ferwerî hatin wergerandin û bûn sazîyên ferwerî da betalbûnê di Sûryê de kêm bike, îcar bi sedan karmendên ferwerî tev li karê çapemenîyê kirin ku tu girêdana wan bi vê pîşeyê re tune ye.
Ferwerîyê jî di vê demê de bi dehan rojname derxistin ku dûrê peywirên xwe yên sereke ne , tenê bi rêklamên partyeyî û eqaîdî li gorî amajeyên partîya serwer tevdigere , di vê qonaxê de jî hemû beşên civakî û pîşeyî bi rojnameyên taybet ve hatin girêdan ku têde zarok , ciwan , xwendekar , jin , karker , cotyar , bijîşk , endezyar û hwd .. hene.
Tev li vê jî rojnamegerên ferwerî ji çavdêrî , qedexekirina nivîsê û qewrandina wan ta cihên ne girêdayî çapemenîyê rizgar nebûn.
Bi dûrketina berhengarîyê û ramyarîya dorpêçkirina welêt , hegemonîka ferwerîyê û serwerîya rewşa karmendî li ser rojnamegeran û her weha kêmpeydabûna nirxên pîşeyî , ragihandina ferwerî tiştekî giring ji yê xwîner re nekiriye da bihêle rojnameyê bikire, giha asta ku çapemenîya ferwerî ji jîyana rojane dûrketîye û xwe spartîye firotinên rojnameyan bi rêjeyekê pir mezin ser pişkdanên neçar ên sazîyên ferwerî.
Tev li vê pêşketina erênî ya di van çend salên bihûrî de ya ragihandina ferwerî gihaştîyê û bi taybetî di ragihandina tiştên cîgayî , xizmetî û aborî de, lê belê; ew îroj roj di rêya pêşketina bê mînak de ji navgînên ragihandinê yên cihêreng li ser asta navnetewî rast hatîye û her weha hevrikîya çapemenîya taybet a ji nû ve zayî, lê kelem û pirsgirêkên takekesî yên ragihandina ferwerî êşa wê dikşîne , dimîne tiştine herî giring.
Taybetmendîya ferwerîbûnê:
Ragihandina ferwerî bi rengekî hatîye damezirandin ku ew alîyeke birêveber e û di warê mijarên ragihandinê de pispor e, tiştên ku ferwerî jê dixwaze pêk tîne û karê hinartina helwest û ramyarîyên ferwerî dike, her weha ji hêleke din ve roleke stratejîk, propogandayî û arastekirinê digerîne.
Sazîyên wê di alîyê darayî û birêvebirinê de bi dezgehên ferwerî ve tên girêdan, pêşenga van sazîyan jî wezareta ragihandinê ye, weke tê zanîn wezaret fermanan ji sazîyên ragihandinê yên ferwerî re dişîne, da ku giranîyê bidin mijarekê ji mijaran, an dûrî mijareke din bikevin, an jî êrîşkirina li ser kesayetekê ji kesayetan …hwd.
Heya roja me ya îroj jî ragihandina ferwerî têgeha rajekirina (xizmet ) giştî yan desteya giştî ya ji ferwerîyê cuda ye, ranehiştîye.
Heya roja me ya îroj jî em dikarin bibêjin ku têgehên xwedîtîya dûgelê (dewletê) û xwedîtîya ferwerîyê dirûvpêketî ne, her weha bêçelwerîn dibe ku têgeha ferwerîyê, pergala ferwer û dûgel têgehine dirûvpêketî bin.
Binyada hundirî
Sazîyên ragihandinê yên ferwerî bi hejmareke mezin ji karmendên birêveberî û rojnamegerî tijî ne, wekî nimûne ; hejmara kesên di desteya êzgeh û televîzyonê ya Sûryeyî de dixebitin nêzî 3400 kesî ne û hejmara kesên di sazîya Elwehda dixebitin nêzî 1200 kesî ne û ew jî ji encama ramyarîya karmendîya seyr e ya di van deh bîst salên dawî de dihatin meşandin ku ev yek jî dihêle zêdebûneke pir mezin di dezgeha birêveberîyê û têkilîyên bîyoroqratî de çê bibe yên li ser xalûxwarzîtîya kesayetî û peywendîyên sûdmendî avakirîne ku dûrî ciyawazîya pîşeyî û şîyana kesayetî ye.
Tev li heyîna birêveberîyeke ne pispor di vî ware de û her weha ne amade ye jî ji alîyê zanistî ve ku li ser bingeha rêzkirina bîyoroqratî ya karmendî bi derbaskirina pîvanên partyeyî û ewlehî di ber çavan re tê kirin û her weha hewldanên ji bo çaksazkirina birêveberî ji van sazîyan re , lê belê ev biryarên jixweberî û hêçanî dûrî rêbaza zanistî ye û operasyonên jinûvesazkirina gewdeya bernamekirinê ev tişt di amiztina sazîya Elwehda û Tişrîn di yek desteyê de xuya kir , ji çaxa derxistina vê biryarê ta vê rojê tu guhertin ne ji mile pîşeyî ne jî ji milê birêveberî an jî rêxistinî ve çê nebûe.
Cihê serokê encûmana birêveberîya vê desteyê gelek mehan vala ma, tevî ku du şêwirmend jî jê re danî bûn.
Werivîna Darayî:
Sazîyên ragihandinê yên ferwerî zexteke pir mezin li ser çavkanîyên darayî dibîne, bi sedema binkeya hudirîn û gelek sedemên din mîna; xirabîya darayî û rêveberî, ev yek hişt ku rêveberîya terazûya giştî neçar bimîne ku tenê mûçeyên mehane peyda bike, dûrî geşedana warê perwerde û amadekirinê ye, her weha dûrî mezaxtina li ser berhemên çapemenîyê, yan jî xelata diravî ye.
Ev sedem hemû hiştin ku ev sazî di warê binyadê de xizan be û nikaribe pêwîstiyên her sazîyeke çapemenîyê ya pispor, ji amûrên taybet ta cih û warê guncaw, her weha amûrên teknîkî, peyda bike.
Ev karîger hemû dihêlin karmend di rewşên zehmet de kar bike ku ti arandinên ciwankarîya xwezayî tê de tune ye.
Wek mînak: Rûniştekên beşê nûçeyan ên televîzyona Sûrîyeyî bê sparteka piştê ne, her weha amûrên montajê kevn in û di jûreke mîna girtîgehên kit de ne.
Sazîyên ragihandinê yên ferwerî weke pêşeng di warê jidestdana diravî de tên naskirin.
Li gorî nirxandina wezareta ragihandinê ya Sûrî, lêçûna yek hejmarê ji rojnameyê 13 lîre ye, lê belê her hejmarek bi 5 lîreyan tê firotin, 3 lîre jê li sazîya çapemenîyê vedigere, ev tê wateya ku her hejmarek ji rojnameyê 10 lîreyan ji dest dide.
Heger em bibêjin ku rojane 100 000 hejmar rojname ji hêla çapemenîya ferwerîya Sûryê ve tên belavkirin, wê demê jidestdanên wê tenê di rojeke kar de digihêjin milyon lîreyên Sûrî, ango salane nêzî 300 milyon L.S, tenê jidestdanên çapemenîya ferwerî ne.
Divê em baş bizanibin ku jidestdanên desteya giştî ya radyo û televîzyonê bi gelekî ji wisa bêhtir in.
Misogeriyên peywirê
Karmendên sazîyên ferwerî êşa raweyên peywirê yên beloq û li dijî zagonên kar yên Sûrî, dikişînin.
Her weha hinek ji wan fermanên ferwerî û biryarên wezareta darayî yên girêdayî erkdarkirinê dişkînin.
Ev rawe karîgereke ku zexteke derûnî û jîyanî li ser nûçegihanan çêdike, ji ber ku sazîyên ragihandinê yên ferwerî bizanebûn nûçegihanan bi peymanên salane erkdar dikin, ev peyman jî di dawîya her salekê de li gorî xwesteka rêveberîyê tê nûkirin.
Pêwîst e, em bizanibin ku mînakin ji rojnamegeran hene ku ji berî 12 salan di heman sazîyê de kar dikin û her salê tirsa nûnekirina peymana kar jîyan dikin.
Eger bixwazin di karê xwe de bimînin, pêwîst e têkevin bin banê vîna rêveberîyê, her weha di encamê de ji gelek misogerîyên peywirê bêpar dimînin.
Lê belê rewş ji bo kesên li gorî ” Pergala Pisûleyê ” kar dikin zortir e, ev pergal mehane mûçeyeke qutkirî dide karmend, bê ku weke karmend were dîtin û taybetmendîya karmendan ji wî re hebe, ji ber ku ji mûçeya peywirê û sîgorta kar dimîne û ti takemaf jî ji bo wî tune ye.
Gelek caran wezareta diravî radigihand ku ev pergal ne rewa ye.
Em dikarin bibêjin ku rewşa ” Pergala Bonan ” jî heman e, dana pereyan di vê pergalê de li gorî hilberînê ye, her weha tu misogerî ji bo van kesan jî tune ye.
Raghandina Partîyan
| Rojnamegerîya Ragihandinê ya Hikûmî | ||||||
| Şam | Sazemenîya Tişrînê | Rojane ye | Rojnameyeke siyasî ye | Tişrîn | 1 | |
| Şam | Sazemenîya Tişrînê | Rojane ye | Rojnameyeke siyasî ye | Sîrya Taymiz | 2 | |
| Şam | Sazemenîya Tişrînê | Rojane ye | Rojnameyeke siyasî ye | Sewra | 3 | |
| Himis | Sazemenîya Wehdeyê | Rojane ye | Rojnameyeke siyasî ye | Irûba | 4 | |
| Lazqiyê | Sazemenîya Wehdeyê | Rojane ye | Rojnameyeke siyasî ye | Wehda | 5 | |
| Heleb | Sazemenîya Wehdeyê | Rojane ye | Rojnameyeke siyasî ye | Fidaa | 6 | |
| Dêrezor | Sazemenîya Wehdeyê | Rojane ye | Rojnameyeke siyasî ye | Ferat | 7 | |
| Hema | Sazemenîya Wehdeyê | Rojane ye | Rojnameyeke siyasî ye | Cemahîr | 8 | |
Êzgehên Hikûmî
| Navê êzgehê | hejmar |
| Êzgeha Dimeşq | 1 |
| Sewti Şaeb | 2 |
| Sewti Şebab | 3 |
Televîzyonên Hikûmetê
| Navê Kenalê | hejmar |
| Televîzyona Sûrîyeyî kenala yekem | 1 |
| Televîzyona Sûrîyeyî kenala duwem | 2 |
| Televîzyona Sûrîyeyî kenala peykî | 3 |
| Rojnameyên ku wezaret diweşînin | ||||||
| Wezareta ragihandinê | mehane | Kovareke hunerî ye | Kovara Finûn | 1 | ||
| Wezareta çandê | Kovareke çandî ye | El-Mearife | 2 | |||
| Wezareta çandê | Kovareke pisporî ye | El-Heyat eteşkîliye | 3 | |||
| Şam | Wezareta çandê | Kovareke pisporî ye | El-Heyat Esînemaiye | 4 | ||
| Şam | Wezareta çandê | Kovareke pisporî ye | El-Heyat ElMesrehiye | 5 | ||
| Şam | Wezareta çandê | Kovareke zaroka ye | Usama | 6 | ||
| Şam | Wezareta berevanîyê | Idara artêşê ya siyasî | mehane | Kovareke serbazî ye | Ceyşi Şaeb | 7 |
| Şam | Wezareta berevanîyê | Idara artêşê ya siyasî | Kovareke serbazî ye | el-Fikril Eskerî | 8 | |
| Şam | Wezareta berevanîyê | Idara artêşê ya siyasî | mehane | Kovareke serbazî ye | el-cundî El Erebî | 9 |
| Şam | Wezareta karê hundir | mehane | Kovareke polîsî ye | Kovara Eşirte | 10 | |
| Şam | Wezareta dan û pazirganîya hundir | Kovareke pisporî | Eticare û Etemwîn | 11 | ||
| Şam | Wezareta niştecihkirin û avakirinê | Kovareke pisporî ye | el-Umran | 12 | ||
| Şam | Wezareta dadê | Kovareke pisporî ye | el-Qanûn | 13 | ||
| Şam | Wezareta ewqafa | Kovareke olî ye | Nehcil Îslam | 14 | ||
| Şam | Wezareta perwerdeyê | Kovareke pisporî ye | el-Muelim El Erebî | 15 | ||
| Şam | Wezareta çandinîyê | Kovareke çandinî ye | el-Qutin El Sûrî | 16 | ||
| Şam | Wezareta aborîyê | Kovareke aborî ye | el-Iqtisad | 17 | ||
| Şam | Wezareta pîşesazîyê | Desteya teybetmendîyan û pîvanên erebî Sûrî | Kkovareke pisporîye | Alem Eteqyîs | 18 | |
| Şam | Wezareta idara xwecihî û jîngehê | Kovareke jîngehî ye | Alem Elbîea | 19 | ||
| Deste, sazemenî û kompanîyên hikûmî | ||||||
| Şam | Sazemenîya erdê | el-Erd | 1 | |||
| Şam | Kompanya Sûrîyeyî ya neftê | Kovareke zanistî ye taybet e bi zanistên petrolê | Etaqe û Tenmiye | 2 | ||
| Şam | Kompanya Sûrîyeyî ya neftê | Kovareke zanistî pispor e | el-Ilûm el- Ciyolociye | 3 | ||
| Şam | Desteya enerjîya atomî | Kovareke bi zanistên kakilî pispor e | Alem Ezere | 4 | ||
| Şam | Yekîyîya ereban bo pîşesazîyên tekstîlî | Dr.Salih Ezîzî | mehane | Kovareke pispor e | Esinaat Enesîcûye el-Erebîye | 5 |
| Şam | Sazîya Sûrîyeyî bo Tiba Edlî | Kovareke pispor e | Kovara Etubi Şereî û el Ilûm el Cinaiye fî Sûrîya | 6 | ||
| Şam | Sazîya zanistî bo fakulte û enstîtûyên perwerdeyê li zanîngehan | Emîdê fakulteye perwerdeyê li zanîngeha Şamê | nîvsalane | Kovareke zanistî ye | Itihad el -Camieat el- Erebîye literbiye û Ilmi nesfs | 7 |
| Şam | Kompleksa zimanê erebî | Kovareke pispor e | Muceme el-luxe el erebîye | 8 | ||
| Şam | Rêveberîya entîk û muzexaneyan | Kovareke pispor e | el-Hewliyat El eserîye | 9 | ||
| Şam | Kompanya Itihad el-Erebî ku ji nû ve misogerkirinê bike | Kovareke pispor e | Eraid el Erebî | 10 | ||
| Şam | Rêveberîya giştî ya firîa sivîl | Kovareke pispor e | Eteryeran el Medenî | 11 | ||
| Şam | Sazîya Sûrîyeyî ya cîolocyayê | Kovareke pispor e | el-ilûm el CIyolocîye | 12 | ||
| Şam | Rêvberîya lêkolîn, plankirin û hiljimarê | Kovareke madî pispor e | Mesref Sûrîya el Merkezî | 13 | ||
| Şam | Sazemenîya giştî ya pîşesazîya xwarinê | Kovareke pispor e | Alem el-Xizaa | 14 | ||
| Şam | Sazemenîya firînê ya erebî ya Sûrî | Kovareke pispor e | Esûrîye | 15 | ||
| Şam | Sazîya dijberîya bêkarîyê | Kovareke pispor e | Firset Emel | 16 | ||
| Şam | Sazêmenîya giştî bo misogerîya civakî | Kovareke pispor e | Eteemînat el- Ictimaîye | 17 | ||
| Şam | Kompanîya giştî bo avakirin û ji nû ve avakirin | Kovareke pispor e | el-Binaa û Eteamîr | 18 | ||
| Şam | Yekîtîya erebî bo pîşezazîyên kîmawî û pitrokîmawî | Dr. Tariq Şekir Cibûrî | mehane | Kovareke zanistî pîşesazî ye | Esinaa el- Erebîye | 19 |
| Şam | Sazemenîya giştî ya valagehî | Kovareke pispor e | Kovara el- Misahe el- Maelûmatiye | 20 | ||
| Şam | Sazemenîya giştî ya pêşengeh û bazarên navdewletî | Kovareke pispor e | el-Mearid û el-eswaq edewlîye | 21 | ||
| Rojnameyên ku ji alîyê zanîngehên hikûmetê ve têne weşandin | |||||||
| Şam | Zanîngeha Şamê | Kovareke akadîmî ye | Lêkolînên dîrokî | 1 | |||
| Laziqiyê | Zanîngeha Tişrînê | Kovareke akadîmî ye | Kovara zanîngeha Tişrînê ya lêkolînên zanistî | 2 | |||
| Heleb | Zanîngeha Helebê | Kovareke akadîmî ye | Diroka zanistên erebî | 3 | |||
| Rojnameyên yekîne û yekîtîyan | |||||||
| Navend | Xwedîyê mafkarîyê | sernivîskar | lere | cûre | berhem | hejmar | |
| Şam | Yekîtîya giştî ya cotkaran | Nidal el-Felahîn | 1 | ||||
| Şam | Yekîtîya giştî ya yekîneyên karkeran | Kifah el- Ummal el-Iştîrakî | 2 | ||||
| Şam | Yekîtîya nivîskarên ereb | heftane | Kovareke wêjeyî ye | el-Isbûe el- Edebî | 3 | ||
| Şam | Yekîtîya nivîskarên ereb | Kovareke wêjeyî ye | el-Mewqif el-Edebî | 4 | |||
| Şam | Yekîtîya nivîskarên ereb | Kovareke wêjeyî ye | el-Adab el-Ecnebiye | 5 | |||
| Şam | Yekîtîya nivîskarên ereb | Kovareke wêjeyî ye | Eturasil erebî | 6 | |||
| Şam | Rêxistina bijîşkan | Kovareke bijîşkî ye | Kovara etubîye el- Erebîye | 7 | |||
| Şam | Rêxistina Endazyaran | Kovareke endazyarî ye | el- Muhendis el-Erebî | 8 | |||
| Şam | Rêxistina bijîşkên diranan | Bijîşkî pispor e | Tubil Fem | 9 | |||
| Şam | Yekîtîya dermansazên ereb | Zanistî pispor e | Eseydelanî el-Erebî | 10 | |||
| Şam | Yekîtîya werzîşî ya giştî | Rojnameyeke werzîşî ye | el-Itihad | 11 | |||
| Şam | Yekîtîya giştî ya Komeleyên pîşeyî | el- Hirefîyûn | 12 | ||||
| Şam | Rêxistina Mamostayan | Sewtil Muelimîn | 13 | ||||
| Şam | Rêxistina Parêzeran | el- Muhamûn | 14 | ||||
| Şam | Rêxistina bijîşkên seytar | Kovara etub el- Beyterî | 15 | ||||
| Şam | Rêxistina peydekerên Sûrî | el- Muqawil el-Erebî | 16 | ||||
| Şam | Yekîtîya Ciwanên Şoreşger | heftane | el-Mesîre | 17 | |||
| Şam | Yekîtîya Neştimanî ya Xwendekarên Sûrîyeyê | Cîli Sewre | 18 | ||||
| Şam | Yekîtîya Giştî ya Jinan | Regdaa el-Ehmed | mehane | Rojnameyeke di derbarê dozên jinê de | el-Merea el-Erebîye | 19 | |
| Şam | Rêxistina Pêşengên Baesê | Etelîeî | 20 | ||||
| Şam | Yekîtîya Neştimanî ya Xwendekarên Sûrîyeyê | el-Xed | 21 | ||||
Di her pênc salên bûrî de Sûrîyê tu raghandina partîyan bi ruxset ne dîtiye ji bilî Rojnameya Partîya Be’îsê ya desthelatdar ve – ta 2001ê Dema derfet dan Partîyên din nava hevpeymanîya desthelatdar de ” Elcebhe Elwetenîya Elteqedûmîya ” ku rojnemeyên xwe yên taybet derxînin û ta niha rojnemeyên van parîyan di nava endamên wan bi tenê belav dibin her weha ew nêzî bolteneke hidurîne ji partîyê re ji karê rojnemegerîyê re ta ku hin ji wan heman nivîsarên belavkirî ji salên bûrî de ji nû belav dikin
û ev rojnameyên partîtî tu karkerên wan yên rojnemegerî û alîkarîya madî nîne bilî Rojnama ElBe’îs ya rojane tê weşandin ji Parîya ElBe’ês Elerabîya sosîyalîstî û Rojnema ALNûr ya heftane ji Parîya El|yo’î ElSûrî aligerê Yûsif Fêsel
Ji ber ku qanûnê Partîyan ji pêş de nîne tu qebûlkirina fermî ji van partîyan tune _ û ev partîyên hevpenda desthilatî rewabûna xwe ji xala 8an de ji qanûna Sûrîyeyî de ya nîşan dide ser Elcebhel wetenîya elteqedûmîya ” Anîya Pêşveçûna niştîmanî” ya parîya ElBe’îs ya deshilatî wê bi rê dike her weha ew jî bê ruxsete ji ber qanûn tune _ û ev rojname têne çapkirin bi dizî û bi awayên çapkirinek sivik û têne belavkirin bi dizî li ser andam û kesên nêzîk ji parîyê dibe
Partîyên Hevpenda desthilatdarî
| Cihê Wê | Xwedîyê mafkarîyê | Sernivîs | Weşandina wê | Rengê Wê | Navê çepemanîyê | Hijmar |
| |amê | Partîya be’îsa erebî ya sosîyalîst | <lîas Mirad | rojana | Rojnameyeke partîtî | Elbe’îs | 1 |
| |amê | Yekîtîya sosîyalîst | Semîr Erîş | Nîvmehane | Rojnameyeke partîtî | Elmîsaq | 2 |
| |amê | Partîya şîyo’î sûrî alîgirê Yûsif Fêsel | Yekûb Kero | heftana | Rojnameyeke partîtî | Elnûr | 3 |
| |amê | Partîya yekîtîyên sosîalîstî | Fa’îz <sma’îl | Nîvmehane | Rojnameyeke partîtî | Elwehdewî | 4 |
| |amê | Partîya |îyo’î ya Sûrîyeyî alîgirê Begdaş | T Emat Begdaş | heftana | Rojnameyeke partîtî | Sewt elşe’ib | 5 |
| |amê | Sosîyalîstîn Ereb | Silêman eldawid | Nîvmehane | Rojnameyeke partîtî | Afaq | 6 |
| |amê | Nîvmehane | Rojnameyeke partîtî | Elfecir | 7 | ||
| |amê | Partîya netewa Sûrîyeyî ya civakî | Mihemed Aqil | heyvane | Rojnameyeke partîtî | Elbîna | 8 |
Rojnameyên partîyên bê ruxset:
| Cihê Wê | Xwedîyê mafkarîyê | Sernivîs | Weşandina wê | Rengê Wê | Navê çepemanîyê | Hijmar |
| |amê | Komîta welatperwerîya yekîtîya şîyo’îyên sûrî
û ew grûpeke dûrketîye ji partîyeke ku endame di hemahiga desthilatî |
Qedeî Cemîl | heftana | Rojnameyeke partîtî | Qasîyon | 1 |
| Partîya kar ya şîyo’î | heftana | Rojnameyeke partîtî | ElA’an | 2 | ||
| Partîya elşe’b | heftana | Rojnameyeke partîtî | Elra’î | 3 | ||
| Tevgera welatpêrwerîya demûqrat ya opozisîyonî | heftana | Rojnameyeke partîtî | Elmewqif eldîmûqratî | 4 | ||
| rêxistina asûrî | heftana | Rojnameyeke partîtî | Meşro | 5 | ||
| Partîya yekîtî ya sosîyalîst | heftana | Rojnameyeke partîtî | Elerebî | 6 | ||
| Partîya karkerîn şoreşîyên erebî | heftana | Rojnameyeke partîtî | Eldîmûqratî elerebî | 7 |
Raghandina taybetî
Raghandina taybetî guhertinek xwrt li Sûryê Dît bi kêmanî ji hebûna wê – ji ber piştî bendewarîyeke berdewam kir nêzî 40 salî ta berbelava qanûnî derket hijmara 50 sala 2001ê De yê derfet da raghandineke taybetî lê di bin sîya qanûnên çepemanîyê û ger raghandin ji çavdêrîya berê Xilas bû be lê nikare ji sînorê Qanûnên çepemanîyê derkeve yan jî nêzî xêzên sor bibe bi taybet yên polîtîkî û dimîne tuştê sereke yê wê bi rê dike çavdêrîya kesayetî yak û bi her nûçeyek û nîvîsekê Re hazier di bi tursa kişandina ruxsetê Bi biryareke fermî de
Tevlî wilo raghandina taybetî û bi taybet ya abûrî derfeteke mezin ji xwe re dît ku tê cûdakirin ji raghandina desthilatdarî û dikarîbû derbasî herêmên girtî bibe û ronîyê bavê Je ser gelek cihên reş
Derbaskirina rojnameya ALWeten ya potîtîkî û rojane li welatê Sûrîyê ji herêmên rizgarkirî yê ku jê derdikevin di sala 2006an de zêdebûnek xweş bû ji komên rojnameyên taybetî yên Sûrîyeyî û yekembû bi belavkirina daxwîyanîyên rêxstinên qanûnî yên bê ruxset
Her wiha Syria today ya berî hevala xwe AlWeten ew jî ji herêmên rizgarkirî derdiket hewldanek bû ki ji bin kontrola destgeha erebî ya belavkirina rojnameyan û destgeha erebî ya rêklaman û hewldaneke ji baceyan bireve
îro hijmara çapîyên taybetî li Sûrîyê gihştîye 150 çapî bi hemû cûreyan û 175 daxwazîyên ruxsetê Li wezareta raghandinê Ta niha bi cî ne hatine bilî ku hijmar mezin li ber nûjenîya ezmûna raghandinê Lê hîn gelek astengî li pêş raghandina taybetî heye li Sûrîyê
Lawazbûna bazarên rêklamî :
rêklam jêdereke ji jîyanê Re ye ji kovarên taybetî re û ev jêder roj bi roj kêm dibe û ber bi dawî diçe
sedema lawazbûna bazara rêklaman ya ku pişka her kesekî salêne 1Dolare Ya ku dihêle hemû xerckirina li ser rêklaman bi hemû navgînan yên xwendin berçav bihîsbar û yê li ser rêyan ne zêdî 20 melîyon Dolar be û ji bo wezareta raghandinê astengîyên girtina rêklaman ji rojnameyên taybetî re çêkin sîyaseta arzankirinê pêktanî ji ber vê yekê ji rojnameyên raghandinê yên belaş re erzan dikirin ya ku hijmara wan zêdetirî 40î bû ya ku bû sedemek ji kşandina rêklaman û hermandina rojnameyên dî ji gelek rêklaman her wiha kontrolkirina dezgeha erebî ya rêklaman di bazara rêklaman de û gelek pereyên van rêklaman ji xwe re bibe bê ku tu xizmet pêşkêşî rojnameyan bike bilî ku peydakirina ragehînkaran û pereyan dide nûnerên xwe Ta ku xwedîyê rojnama ElMal û El neqil li ser dezgehê û karê wê got : ” tawan ” krîza madî destpêkir rojnameyên taybetî dorpêçdike ji ber nebûna çanda hevbeşîya çapemenîyan ta gelek rojnameyan hatin girtin yan di rîya girtinê de ne ji bilî wan rojnameyên ku bengeheke pir mezin ji pereyan ji wan re heye û hin ji wan nêzî hev dibin û hevgirtinekê çêdikin
{ tabloyek têde tê xwîyakirin hijmar û rengên rojnameyên ku rawestîyan sedema pirsgirêkên madî ta dawîya 2006an }
| Hijmara ruxsetên nehatin dan | Hijmara ruxsetên hatin dan | Rengê Ruxsetê |
| 18 | 41 | Raghandî |
| 3 | 5 | zarok |
| 6 | 16 | Abûrî û qanûnî |
| 10 | 38 | Civakî û çandî |
| 4 | 20 | Zaniestî û endezîyarî |
| 11 | 19 | Hunerî û torîzmî |
Kêmbûna rojnemevanên pispor :
Pirsgirêka birgeha taybetî ewe ku rojnemevanên taybet tê de peyda nabin ji ber hijmarên mezin ji karkerên tê de kardikin di raghandina fermanrewayî jî de kardikin Ji ber piştî bi dawîkirina dema karê wan di raghandina fermanrewayî de karê raghandina taybetî dikin pirsgirêkeke mezin çêdike û bandora wê li ser rengên mijara he ye û awayên çareserkirina wê û şêweyên nivîsînê her wiha neserxwebûn û du alîyê pişgirtîyê û tê nasîn rojnameyên taybetî nû ne ta niha nebûne dezghên rojnemegerîyê lê nêzî ramana biznis ne û ji ber wilo rojnameyên Sûrîyeyî giringî nedan perwerdeya karmendên wê ji hêla zanistî û kirdarkî
Dijminatîya desthilatî û girtina agahîyan :
Ji bilî wan firkên rawanî yên desthilata Sûrîyê derxiste û li ser astên bilind derbarî piştgirtî û bawerîya wê bi rola rojnameyên taybet ya erênî lê vegerîya dijminayîya xwe bi rojnameya taybetî re piştî demekê kin piştî ku nerihetî ji hikûmetê re çêkir û bi tabet pirsgirêkên abûrî û xizmetî
Û ji vê de hikûmet destpêkir astangîyan ji wan re çêdike ji alîyê jêderên agahîyan û nehiştina rojnamegeran ku bighêjin agahîyan yan jî hebûna wan li hin cihên hikumetî de weke mînak banka Sûrîyê ya navendî ya neçar ma li pêş serdanên herdem yê rojnemevanan û ji dêvla ofîseke rojnamegerîyê li bankê çêkin bo alîkarîya rojnemevanan nema hiştin ku tu rojnemevan li bankê vegere di rîya namekê ku rêveberê bankê Adîb Meyala şand ji wezîrê raghandinê re û li ser hemû dezgehên raghandinê belav kir
Her wiha encûmena wezaretê ne dil rehemtir bû bi rojnama AlWeten ya ku nehişt li civînên hikûmetê yên taybet ya li ser sedemên bilindbûna nerxên xwaRinê amade bibin ji ber dîyrda zêdebûna nerxan dişopand
Û ev kar weke gotina parêzgehê Laziqîyê bû di civîna nîvsalî de ji rêveberên navendî û jêrîn re û rêveberîya herêmî li parêzgeha Laziqîyê ku hewce tune be dan û stendin bi raghandinê re nekin : ” Medîya û bi taybet ya taybetî jê çênabe hûn dan û standinê pê re bikin bê birîyarke ji serokê encûmena wezaretê yan wezaret rêveberîy herêmî yan gelempareke ji alîyeke bilind
Lê wezareta kar û sosyalê rêyeke çêtir dît bi dan û standina bi rojnemevanan weke daxwaza rojnemevan Buseyna Ewad ji kovara Ebîyed û Eswed bo lêkolineke rojnemegerî li navenda gunehkaranî piştî du hefteyan ji bendewarîyê ew şandin Navenda polîsa diştî li Şamê di bin bihana ku ev kar girêdayî wê ye û piştî du serdanan ji navendê re hiştin nûnerê giştî bibin yê ku ew şand cem wezîrê dadê û ta niha Buseyna Ewad li hêvîya bersiva wezîrê dadê ye
Serokê yekîtîya nivîskarên ereb yê berê Elî Oqla Ersan tu şerm nedît dema xwest ji hemû rojnemevanên bo kongra yekîtîya nivîskaran hatibûn ku derkevin ta ku berda rojnemevanê rojnama Alşerq Elewset Rezûq ElGawî her wiha yekîtîya rojnemevanan jê ne çêtir bû ji ber nehişt rojnemevanê rojnama Elweten Xalid Zenklo karê kongra wan ya ku li Helebê li dar ketibû pişopîne her wiha darizandinên ku alîyên hikumetê li ser rojnemevanan û rojnameyên taybetî hildidan
| Rojnameyên sîyasîyê taybetî | 1 | |||||
| Cihê Wê | Xwedîyê mafkarîyê | Sernivîs | Weşandina wê | Rengê Wê | Navê çepemanîyê | Hijmar |
| |amê
3733839 |
Mihemed Bîlal Turkmanî | Eymen elduqir | heftane | Kovareke sîyasî abûrî çandî | Ebyed û esûed | 1 |
| Rojnameyên abûrîyê taybetî | 2 | |||||
| |amê
3734004 |
Ebdul Selam Heykel | heftane | Kovareke abûrî ye | Eliqtîsad û elneqil | 1 | |
| |amê
3065 |
Wedah Ebd Rebo | heftane | Kovareke abûrî ye | Eliqtîsadîya | 2 | |
| |amê
21002349 |
Tariq Efaş | heyvane | Kovareke abûrî ye | Elalem eliqtîsadî | 3 | |
| |amê
2121205 Fax 2125512 |
Nebîl Serûf | heyvane | kovareke abûrîyeke giştî | Elmal | 4 | |
| |amê
3345682 |
Cîhad Helaq | heftane | Kovareke abûrî ye | Mtale’at | 5 | |
| |amê
2213133 3214543 Fax 3218204 |
Mihemed <brahîm | Nîvmehane | Kovareke bazirganî | Borsat û eswaq | 6 | |
| Rojnameyên çandî civakî yên taybet | 3 | |||||
| |amê
2123363 Fax 2119169 |
Mihemed Haşm Elzên | Her du hefteyan | Kovareke çandî civakî | Elbî’a û elsiha | 1 | |
| |amê
2323061 Fax 2088732 |
Midhet Ekaş | heftana | Rojnamek cadî | Elseqafîya | 2 | |
| |amê
093661421 33501180 Fax 1924323 |
Selma Kamil | heftana | Kovareke çandî civakî | Elcedîd | 3 | |
| Helebê
227532 |
Ebdulah Helaq | heyvane | Kovareke çandî civakî | Eldad | 4 | |
| |amê
2218032 |
Mihemed <yad |erbecî | heyvane | Kovareke çandî civakî | |ebab lek | 5 | |
| |amê
6813834 |
Mihemed Elmûsa | heyvane | Kovareke çandî civakî | Ayat | 6 | |
| |amê
23117134 4413813 Fax 5378944 |
Sûhêl Fadil | heyvane | Kovareke çandî | Elbî’a û elinsan | 7 | |
| |amê
3212802 |
Ebdul Nasir Necar | heftane | Kovareke çandî civakî | Elnas | 8 | |
| Rojnameyên wezîşê Yên taybet | 4 | |||||
| |amê
2239729 |
Hesan Elbûnî | heftane | Kovareke werzîşî | Elisbû’ elrîyadî | 1 | |
| |amê
3318577 |
Mihemed zuhêr Cenan | heyvane | Kovareke werzîşî | Elesîl | 2 | |
| |amê
6129000 Fax 2900316 |
Eymen Doba | Du caran di heftîyê de | Rojnameyeke werzîşî | Elrîyadîyê | 3 | |
| |amê
3339803 |
Mihemed <yad Kelkûş | Du caran di heftîyê de | Rojnameyeke werzîşî | Elmela’îb | 4 | |
| |amê
2224241 |
Mihemed Beşar Elebrî | heftane | Rojnameyeke werzîşî | Elrîyada | 5 | |
| Helebê
0215555378 |
Ehmed Teybo | heftane | Rojnameyeke werzîşî | Elsenabil elrîyadîyê | 6 | |
| Rojnameyên rengereng yên taybet | 5 | |||||
| |amê
3712723 |
Ehmed Besam Talb | heftane | Kovareke civakî rexnegir tîzdar | Eldebûr | 1 | |
| |amê
5411074 |
Hesna Elnûrî | heftane | Kovareke werzîşî torîstî hunerî | Eknana | 2 | |
| |amê
2453710 |
Eymen Elxezalî | heyvane | Kovareke hunerî | Elwerda | 3 | |
| |amê
6667604 |
Rîm Coycatî | heyvane | Kovara zarokan | Nîlover | 4 | |
| |amê
94369253 |
heyvane | Kovareke abûrî civakî çandî hunerî | Nînar | 5 | ||
| |amê
2138999 Fax 2138998 093306777 |
Henadî Mezlûm | heyvane | Kovareke abûrî civakî çandî hunerî | Elxerbal | 6 | |
| |amê
5442777 |
Mahir |ahîn | heftane | Rojnamek civakî | Salib Mûcib | 7 | |
| Laziqîya
41451150 |
|amê | Kemal Adîma | heyvane | Rojnakek çandî civakî bi giştî | Elîd Elmasî | 8 |
| |amê
8881075 94713656 |
Wa’îl Qens | heyvane | Kovareke civakî çandî rengereng | Rû’a elheyat | 9 | |
| |amê
2321756 2321751 Fax 2361632 |
Ahed ElEzo | heyvane | Kovareke çandî civakî torîstî abûrî | Elezmêne | 10 | |
| |amê | Tewfîq Endanî | hevane | Kovareke civakî çandî | Teslîya û fen | 11 | |
| Rojnameyên geştûguzarîyê Yên taybet | 6 | |||||
| |amê | Riziq Ilyas | heyvane | Kovareke berzkirinê Geştûguzarî | Delîl El sa’ih | 1 | |
| |amê
6127741 Fax 2774216 |
Fadî Humsî | heyvane | Kovareke Geştûguzarî | What’s on | 2 | |
| |amê
3344161 |
Basim Elkesim | heyvane | Kovareke Geştûguzarî raghînerî | Elsîyaha | 3 | |
| |amê
3331335 3346948 |
Ebdulelîm Xezal | heyvane | Kovareke çandî Geştûguzarî | Where to go | 4 | |
| 7 | Rojnameyên zanistî yên taybet | |||||
| |amê
2215334 |
D Semîr Elhefar | Her du heyvan | Kovareke zanistî pisporî | Elcedîd fî emrad Elhedim | 1 | |
| |amê
3343910 Fax 4391233 |
Reşad Kemal | Nîvmehane | Rojnameyek zanistî | Elreqmîyat | 2 | |
| Laziqîya
041-466223 |
Ehmed Heyder | heyvane | Kovareke zanistî bizîşkî | Eştar | 3 | |
| |amê
4414568 |
Ebdulselm Fat | heyvane | Kovareke zanistî pispore di tîkîlîyan | Teknolocîya Elitîsalat | 4 | |
| Himis
4414568 |
Mihemed Mîzanazî | Her du heyvan | Kovareke zanistî pispore bi ajelan | Eldewacin | 5 | |
| Himis
031-452300 |
Eyhem Hîcazî | Nîvheyvî | Rojnameyek zanistî pispore | |am litknolocîya Elmelûmat | 6 | |
| |amê
2312612 |
Tewfiq Kûsa | hevane | Kovareke zanistî derûnî pisporî | Alem Elsiha | 7 | |
| |amê
3225578 |
Firîyal Hac <brahîm | Demsalî | Kovareke zanistî pisporî erdnigarî cîyolocî jîngehî | Elûm Elerd | 8 | |
| Dêrelzûr
224183 |
Fû’ad Etelah | Her du heyvan | Kovareke bizîşkî | Elhedîs fîltub | 9 | |
| 7117666
93448299 |
heyvane | Kovareke civakî bizîşkî | Elcewab Elşafê | 10 | ||
| Rojnameyên pisporî yên taybet | 8 | |||||
| |amê
61399433 Fax 6139934 |
Mihsin Meqsûd | Demsalî | Kovareke hendezîyarî | Ibda’at Hendesîyê | 1 | |
| |amê
4451926 |
Omer Elnemir | Demdalî | Kovareke huner û zîwerî | Ele’ûla lildîkor | 2 | |
| |amê
2127479 |
Ebduletîf Ebûd | heyvane | Kovareke pispor di garantîyê û vegerandina wê | Eltemîn Eltenmîya | 3 | |
| |amê
5427677 |
Semîr Erêş | heyvane | Kovareke civakî pispore di warê Koçberan | Elcisir | 4 | |
| Heleb | Zekî Hnûş | Demsalî | Kovareke girêdayî kelepûr û ramanan | Eladîyat | 5 | |
| |amê
2227071 Fax 4066422 |
<sam |êx Elerd | heyvane | Kovareke qanûnî pisporî | Elmûhît | 6 | |
| |amê
6710077 33151073 |
Yûsif Dîb | Demsalî | Kovareke qanûnî | Elqeda ûelqanûn Elmûqaren | 7 | |
| Rojnameyên rêklamî yên taybet | 9 | |||||
| |amê
6625533 94588049 |
Hala Cedîd | Nîvmehane | Kovareke rêklamî | Esûaq | 1 | |
| |amê
3348992 |
Ehmed Cîvan <brahîm | heftane | Kovareke rêklamî xizmetî hunerî | Sibih û mesa | 2 | |
| Laziqîyê
2000 |
Merwan Elîko | heftane | Kovareke rêklamî | Elşatî | 3 | |
| Tertûs
218312 |
Suhêl Sulêman | Nîvmehane | Rojnameyeke rêklamî | Elşîyra | 4 | |
| |amê
5083 |
Menal Elhumsî | heftane | Rojnameyeke rîklamî | Elsefhat Elxedra | 5 | |
| |amê
2059 |
Mitez Elhumsî | heyvane | Rojnameyeke rîklamî | Eleqarîya | 6 | |
| |amê
3344490 |
Henadî Temê | Nîvmehane | Rojnameyeke rîklamî | Elfaris lilseyarat | 7 | |
| Tertûs
324303 |
Teysîr Mehfûd | heftane | Rojnameyeke rîklamî | Elfehres | 8 | |
| Dera
94418772 |
heftane | Rojnameyeke rîklamî | Elmustehlik | 9 | ||
| |amê
2020 |
Zêne Xêr | heftane | Rojnameyeke rîklamî | Elwesîle | 10 | |
| |amê
3735416 |
Lona Elhelaq | heftane | Rojnameyeke rîklamî | Delîl Elemal | 11 | |
| himis
333231 |
Kinda Cefer | Nîvmehane | Rojnameyeke rîklamî | Swar | 12 | |
| |amê
6618356 |
Meyada eldocî | heyvane | Kovareke rêklamî | Mirat Elfikir welsaqafa | 13 | |
| Rojnameyên Sûrîyeyî yên taybet ji xaka azad | 10 | |||||
| Xaka azad | Ramî Mexlûf | Wedah Ebdrebeh | rojane | Rojnameke sîyasî | Elweten | 1 |
| Xaka azad | Mecid Slêman û beşar Kîwan | Corc Hacoc- | rojane | Rojnameke civakî | Beledna | 2 |
| Xaka azad | Kinda Qenber | Kinda Qenber | rojane | Rojnameke sîyasî | Syria today | 3 |
Tevî ku qanûna çapemenîyan raghandina bihîsbar û berçavî xemsar kirbû lê di rîya kêmasîyekê di qanûnaê de û bi derxistina sazûmaneke zagonî derfet ji damezrandina radîyoyên taybetî li Sûrîyê çêbû û ta roja îro raghandina berçav ji derveyî çarçoveya qanûna Sûrîyeyî ye
Xwîya ye ku serpêhatîya Radîoyên taybetî li Sûrîyê çêtirbû ji hêls pirsgirêkên madî û belavkirinê ji rojnameyên taybetî lê ta niha em dibînin ku ruxset negihiştîye tu radîyoyan ji bilî yên rêklamî û tenahî ji ber bi tenê stranan û programên tenahî diweşîne û tu nûçeyan yan programên sîyasî naweşîne her wiha nêzî pirsgrêkên abûrî û xizmetî nabin
Radîyoyên taybetî li Sûrîyê :
13ê Radîyoyên bazirganî yên taybet hatin ruxsetkirin 7 ji wan îroj tên weşandin û 3ê li hêvîya bi dawîkirina pêvajoyên wê ne û sisê ji wan ber bi destpêkirina karin
| Navê dezgehê | Hihmar |
| Elmedîna FM | 1 |
| Elerebîya | 2 |
| Erebîsk | 3 |
| Sûrîya Elxed | 4 |
| Mîlodî | 5 |
| Elfereh FM | 6 |
| Rotana Stayl | 7 |
Kenalên telefizîyonê yên taybetî li Sûrîyê:
ezmûna raghandinê nû ye li Sûrîyê ji alîyê tevlêbûna birgeha taybetî bilî ku hebûna hikumeta Sûrîyê tê de ne zelale lê ta roja îro tu qanûn nehatîye danîn ku karê raghandinê berçav bi rêxistin bike
Di heman demê de derfet da kenalên raghandina azad ta ku hişte ji yekê ji wan bê weşandin ji Şamê bi alavên telefizîyona Sûrîyeyî û ruxsetan li herêmên raghandina azad vekir û derfet da kenala Şam ku tomargehên xwe lêke û alavên xwe derbas bike ji derveyî herêmên azad û birastî dest bi weşana xwe ezmûnbûyî lê dîsa ew rawestand bi bihaneya ku tomargeh ji derveyî herêma azad
| Rewş | Navê Kenalê | Hijmar | |
| Hate seknandin bi birîyareke devkî | Ekrem ElCundî | Kenala El|am | 1 |
| tê amadekirin ji weşandina | Mihemed Hemşo | Kenala Dunîya | 2 |
Raghandina Sûrîyeyî ya kurî:
Ji bilî hemû astengîyên rojnamevanîya Sûrîyeyî tê de derbasdibe Rojnamevanîya kurdî di serde pirsgirêkeke sereke jê re heye ewe ne qebûlkirin ta roja îro hikumeta Sûrîyeyî nahêle bi zomanê kurdî bê weşandin çi alî yan mijar be bilî ku bi zimanê bîyanî mîna înglîzî û Ferensî normale ta pirtûk yan çi tuştê çapkirî bi zimanê kurdî qdexeye
Destpêka Rojnamevanîya kurdî ya Sûrîyeyî bi awayekî sereke weke rojnamevanîya partîtî bû ya girêdayî partîyên sîyasî yên qedexekirî bûn ta yên çandî jî jê ji ber wisa mijarên ku dihatin weşandin têde yan goltenên partîyan bûn û yan jî rojnameyên çandî bûn yên çanda û taybetmendîyên kurdan belavdikir û nebûn rojnamevanyên giştî ji destpêka karê wan û ta roja îro bi dizî kardikin û bi alavên teknîkîyên pir sivik ji bilî ku di destpêka wêde bi xêzên destan dihatin çapkirin û rojnamak bi tenê dihate gerandin di nava komekê mezin de ji kesên di nava rewşekî de ya herî kêm li ser tê gotin zor bû gelek caran ew kesên têde kardikin dihatin girtin weke rojnameya Dengê Kurdan ya berdevka yekem ji partîya Kurdî ya hate damezrandin li Sûrîyê di sala 1957an de Partîya Demûqrata Kurdî li Sûrîyê
Rojnamevanîya Kurdî roj bo roj zêde dibe çi partîtî be – ji ber zêdebûna partîyên kurdî û ji ber tîşkirina di nava wan de yan bi çêbûna partîyên nû – û yên çandî jî
Piranîya wan bi zimanê erebî tên weşandin ji ber kêmbûna karkerên tiwana û ji ber pirsgirêkên madî û ewlehî nerêkxistin di derketin û belavkirina wê bilî ku ji wan rengên pîşedarîyê distîneê
Belavkirina şêweyên raghandinê û hesanbûna bikaranîna wan bû sedemek ji belavkirina wê û gihiştina wê dinava destên gelek kesan
| Rojnamevanîya partîtîya kurdî | |||||
| Imtîaz | Navê Erebî | Weşandina wê | Rengê Wê | Navê Kurdî | hijmar |
| Partîya karkerên Kurdistanî PKK | elwerdelHemraa | berdweame | Kovareke çandî | Sorgul | 1 |
| Partîya karkerên Kurdistanî PKK | Azar | berdweame | Kovareke hizrkî | Azar | 2 |
| Partîya azadî ya kurdî li sûrîyê | hurîye | berdweame | Ronameyeke sîyasî | Azadî | 3 |
| şepêla pêşeroja kurdî | Teyar | berdweame | Ronameyeke sîyasî | şepêla pêşeroja kurdî | 4 |
| Lawikê Hacî- Mihdî Dawod | Cûreyekî gulan | berdweame | Kovareke zarokan | Kîraz | 5 |
| Elwîfaqa Dîmuqratî ya kurdî li sûrîyê | elWifaq | berdweame | Ronameyeke sîyasî | Elwîfaq | 6 |
| Partîya demûqrata pêşverû ya kurdî li sûrîyê” Eltehaluf” | Dimoqratî | berdweame | Ronameyeke sîyasî | Eldîmûqratî | 7 |
| Partîya yekîtîya demuqrata kurdî li sûrîyê | elWehde | berdweame | Ronameyeke sîyasî | Elwihda | 8 |
| Partîya demuqrata kurdî li sûrîyê” Elcebha” | Sewtil Akrad | berdweame | Ronameyeke sîyasî | SewtElekrad | 9 |
| Yekîtîya miletê Kurdê Li sûrîyê | Itihad Şaab | berdweame | Ronameyeke sîyasî | <tehad El|e’îb | 10 |
| Partîya demuqrata kurdî li Sûrîyê ” Eltehaluf” | Sewtil Akrad | berdweame | Ronameyeke sîyasî | Sewt ElEkrad | 11 |
| Partîya çep ya kurdî li sûrîyê “Elcebha” | Terîq Şaab | berdweame | Ronameyeke sîyasî | Terîq Elşe’îb | 12 |
| Partîya çep ya kurdî li sûrîyê ” Eltehaluf” | Terîq Şaab | berdweame | Ronameyeke sîyasî | Terîq Elşe’îb | 13 |
| Partîya yekîtî ya kurdî li sûrîyê | elWehde | berdweame | golten | Yekîtî | 14 |
| Partîya demuqrat pêşvero ya kurdî li sûrîyê | Dîmokratî | berdweame | Ronameyeke sîyasî | Eldemûqratî | 15 |
| Hevpendîya demuqrata kurdî li sûrîyê | Tehaluf | berdweame | Ronameyeke sîyasî | Eltehaluf | 16 |
| Anîya demuqrata kurdî li sûrîyê | elCebha | berdweame | Ronameyeke sîyasî | Elcebha | 17 |
| Ecras | berdweame | Komeke çandî sîyasî hizrî | Ecras | 18 | |
| Qedaya û Hiwarat | Berdweame | Komeke sîyasî | Qedaya û hîwarat | 19 | |
| elMusaqef etteqedumî | Berdweame
lê tê vebirîn |
Sîyasî hizrî | Elmûseqef elteqedûmî | 20 | |
| elHiwar | Berdweame | Komeke çandî | Elhîwar | 21 | |
| Teriqil Yesar | Berdweame | Komeke sîyasî hizrî | Terîq Elyesar | 22 | |
| Berdweame | çerxî hizrî | Helwest | 23 | ||
| Cergerxwîn | Werdetil Hedîqe | Berdweame | Kovareke çandî
Filklorî |
Kulîstan | 24 |
| Partîya demuqrata kurdî li sûrîyê” Elpartî” | Eşieti Şems | Berdweame | Rojnameyek wêjeyî çandî filklorî | Gelawêz | 25 |
| Partîya demuqrata kurdî li sûrîyê | Eşieti Şems | Berdweame | Rojnameyek wêjeyî çandî | Gelawêz | 26 |
| Partîya demuqrata kurdî li sûrîyê” Elpartî” yê parçe bûne | Eşieti Şems | Rojnameyek wêjeyî çandî | Gelawêz | 27 | |
| Rpz osê Zagroz Haco | Enecme | Berdweame | Rojnameyek çandî filklorî | Stêr | 28 |
| Mehmûd Sebrî | Hadi | Berdweame | Xunav | 29 | |
| Ehmed ica | Yewm | Berdweame | Roj | 30 | |
| rêxistina partîyê demuqratî ya kurdî li sûrîyê “Elpartî” paskê Eltehaluf | Mutecedid | Berdweame | Heyvane çandî bi zimanê Kurdî û erebî | Jîn | 31 |
| Yrkîtîua milekî ya kurdî sûrîyê | Sewt | Deng | 32 | ||
| Partîya Elwehda yekîtî ” rêxistina çîyayê Kurd “ | Yewm Cedîd | Berdweame | Newroz | 33 | |
| PKK | elYewmi Talî | Berdweame | Rojnameyeke çandî wêjeyî | Rojda | 34 |
| rêxistina Wîfaq ya xort nû yên kurd | Berdweame | Heyvane civakî çandî giştî | Berbang | 35 | |
| Rojnameyên kurdîyê ser bixwe yên bi zimanê Kurdî | |||||
| Miqdad Midhet Bedirxan | Kurdistan | berdewame | Rojnameyeke sîyasî | Kurdistan | 1 |
| Ofîsa ~arçira ya çandî li Sûrîyê | Dareke li Kudistanê ye | berdewame | Kovareke hizrî wêjeyî | Sormey | 2 |
| Kurdistan | rojname | Rojnameya kurdistan | 3 | ||
| Sîyamend <brahîm Kofî
Ebdulselam Darî |
berdewame | Rojnameyeke çandî | Aso | 4 | |
| Komeke ji rewşanbîran ” Koma Ronîz” | elQelb | berdewame | rojname | Dilav | 5 |
| Behzad Resûl | elEmel | tê birîn | Rojnameyeke şagirtî | Hêvî | 6 |
| Arşîf Oskan
Mihemed <sa Ostan û Mîdase Ezîzî |
elErdil Xisbe | berdewame | Rojnameyeke çandî bi zimane kurdî û latînî | Zevî | 7 |
Raghandina Îternêtê:
Cîhanîya têkilîyên teknolocî reje mezin dan raghandinê û sparte ya wê cîyawaz dike di civakan de
Raghandin guhertineke mezin dît ji erkê gihandina nûçeyan û şopandina bûyeran ta hewldana nûkirina kelepûrên çandî ta nerîneke giştî bi afirîne û ta bighêje wateya raghandina pêşketinê di rîya karê hevbeşîyê di nava raghandin û pêşketinê de bi belavkirin û bi cih kirina sincên mirovatîyê yên şaristanîyên cîhanî giringîya wê zêde bû bi hesan û zêdebûna belavkirina wê
Radîyo di 38 salan de karîbo bighêje 50î melîon bikarînerî lewra înternêt ne hewcedar bû zêdetirî çar salan ta bighêje heman hijmarê
Înternêt dereng derbasî Sûrîyê bû ta sala 1999an de welatîyê Sûrîyê nkarîbû înternêtê bi kar bîne û di kevtirîn raporên ser bixwe çê bibû li ser înternêta Sûrîyê
Rêxistina hîyumên rayts watç got : ” Sûrîyê welatê bi tenê ye di herêmê de yê ku girêdayî tora îternêtê ye û nehiştîye welatîyên wê derbasî tora herêmî bibin ji bilî vegotinên nivîsgehên fermî derdixistin derbarî taybetmendîyên înternêtê ev şêweyê ku desthilat pê radibû alîkarbû ji bo armanca wê ya girtina hemû şêweyên rexnandina serwerîya welat bilî ku hin sazîyên dewletê têklîya wa bi înternêtê hebû ji sala 1997an de û tê gotin ku li Sûrîyê çend hezar alavên Mûdemê hene ku dihêle ji kesên karibin li kompanîyên Libnanê tomarbikin ji bo îternêtê
Di wê salê de Emrû Salim – wezîrê têkilyan yê anuha – di kovara Mêdil Êst Ênsayt xwendineke li ser îstratîjîya Sûryê ya bi tirs bo bikaranîna alavên pêşketî nîvisand û têde pêşwazîyek ji serokê Sûrîyê Haviz Elesed misoger kir ku ev teknîkên nû yên derbasî xaka Sûrîyê dibin serxwebûn û ewlehîya wê naxin metirsîyêê
Ji ber wilo em dikarin bêjin ku ji destpêka dema înternêtê li Sûrîyê ew sizadayî bû bi îstratîjîyekê ku metirsîa ewlehî ji pêkhatîyên wê yê serekebûn
Weke wê weke hemû teknîkên dî mîna Faksê û GPS û mobayîlan
Û di sala 2000î de D Hesna Sexîta lêgerînek li ser dîroka îternêtê û planên wê derxist û tê de xwîya dikir metrsîya ewlehî ji destpêka projeya ezmûnbûyê bo belavkirina îternêtê li Sûrîyê
Ev piroje saîya têkilîyan û komela agahîyan derxist di sala 1996an de bi alîkarîya zanistî û rabêjî ji peymangeha bilind ji zanistê teknolocî û rêveberîya encûmena wezaretê birîyara wê de di 29ê berfanbarê di heman salê de û dest bi karê xwe kir di 17ê mijdarê di sala 1997an de
Ew pirojeya ezmûnbûyî xizmeta 150î hevparî kir weke hijmarek herî kêm û hemû ji desteyên hikumetê bûn yan jî ji yê wekî wan li Sûrîyê
Proje ji mûxedemkî pêkdihat li ser wê adrêsên kesên tevlî pirojeyê bûne û îmêlên wan embar dikirin û raperekî girêdayî jêderekî xizmetkî cîhanî ji alîyê derve bi pêşkêşeke gurza 64 kîlobayt di çirkekêde û ji hûndir bi 20 alavên Mûdimê Re û mûxedemeke taybet bo çavdêrîya torê û girtina malperên nevîyanbar
û ji armancên raghandî ji vê pirojeyê Re ” perwerdeya kesna têknîkî ser çavdêrîyê û naskirina malperên nevîyanbar herwiha danîna qanûnan bo kedxwarkirina îternêtê li ser astên firetir “
jêdereke internêtê hate afrandin li sazîya têkilîyan li gorî pisporîyên ji projeya azmûnbûyîyê derketin
ji ber wilo du dîwarên agrî yên ewlehî tê de hebûn û Mûxedemek taybet bo çavdêrîya torê Tevlî pêkhatîyên pirojeyê Yên sereke û Mûxedemê Bi rêxistina torê û ev amûr jib o çavdêrîya internêtê ya ku pêşkêşka wê gihişte 64 kîlobaytan di çirkekê De di dema derketina pirojeyê Di sala 1999an de
dûvre hate firekirin li ser çend astan ta gihişte 512 kîlobaytan di çirkekê De û parçak dî lê zîde bû bi pêşkêşeke 2 mêgabayt di çirkekêde sala 2000î de û firehbûna wê berdewamkir dûvre
di sala 2001ê De bazirganîkî Sûrîyeyî peymaneke girêda bi komeleya zanistî ya Sûrîyeyî ya agahîyan bo bikaranîna jêdereke îternêtê taybet bi komelê û bi navê Wê ta pênc salan û ew peyman hate nûkirin di sala 2006an de lê bi guhertina navê We ta bibe ” Elola ”
sala 2005an pêşketineke mezin di xizmeta gihiştina îternêtê de li Sûrîyê de dît
di vê salê De jêdereke nû hate bi kar anîn ya bi navê ” Aya ” û jêdereke di girêdayî sazîya têkilîyan bi navê ” Terasul “
pişt re yeke dî lê zêde bû bi navê ” CEC ” herwiha kampanîya Best-italia derbasî bazara Sûrîyeyî bû ta xizmeta îternêtê pêşkêş bike di rîya dûvelankê Yan jî setelayt dvre jêdera komela agahîyan ya Sûrîyeyî li pry wê hat û bi nerxeke çêtir
û di vê saa 2006an de jêderê kompanîya CEC destpêkir herwiha herdû kompanîyn têkîylîyan Erîba û Sîrîyatêl xizmeta înternêtî di rîya mûbaylan pêşkêşk dike
û anuha em rêklamên jêderêke îternêtê yê nû li bazaran dibînîn ewe “Elkom ” ya kompanîya Sîrîatêk û tê gotin hin kompanîyên Sûrîyeyî di nav wan de Sîrîatêl ya têkilîyan pilan dike jib o çêkirina jêderên xiizmeta înternêta nû taybet pê di sala 2007an de
Gihaştina bo înternêtê li Sûrîyeyê:
Rewşa nuha
Berî sala 2005an, diviyabû welatîyê sûrîyeyî yê ku dixwest bigihêje înternêtê, daxwaznameyekê fermî pêşkêşî yek ji dabînkerên xizmetê yên ku li Sûrîyeyê kar dikin bike, her weha li gel daxwaznameyê wêneya nasnameya xwe jî bide û li hêvîya bersiva daxwaznameya xwe bimîne, gelek caran welatî bi mehan li hêvîya pejirandina daxwaznameyê dima ji ber ku dezgeha pêwendîyan di salên dawî de beşdarîya di înternêtê de biqanûn kiribû her weha hê jî beşdarîya berdewam di înternêtê de ADSLê de qanûnkirî ye.
Nuha, hemû welatî dikarin kertên beşdarîya di înternêtê yên (CEC û AYA) bikirin û bê tu pirs bikar bînin, lê hê jî beşdarîya di înternêta lezok de (mîna ADSL yan Leased Line) dikeve bin sîya pêşkêşkirina daxwaznameyê bo Dezgeha Pêwendîyê Sûrîyeyî ya ku hemû xizmetên înternêtê li welêt pawan dike.
Binesazî:
Tu belgeyên rastîn ên girêdayî binesazîya înternêtê li Sûrîyeyê tunene, lê me karîbû bi rêya karê li gel dabînker xizmta înetrnêtê li Sûrîyeyê, hin tiştan der barê binesazîya înternêtê li Sûrîyeyê de nas bikin.
Ev peregraf xwe disperse nîşeyên takekesane û xwe naspêre agahîyên teqez û belgekirî û dibe ku bi berdewamî were guhertin:
Nuha; herî kêm 4 girêdan li gel tora cîhanî li Sûrîyeyê hene:
- Girêdana dabînkerê ximeta dezgeha pêwendîyan: girêdana herî kevin e ku ji sala 1999an ve kar dike. Ev girêdan gelek caran hatiye bipêşxistin û çaxa çalakkirina berdewam ya ADSLê di sala 2004an de, kwalîtîya karê wê nizim bû, lê di sala 2005an de piştî ku dabînkerên navxweyî destûra belavkirina giştî stendin, kwalîtîya wê poiçekî çêtir bû, ji lew re gelek bedar ji girêdana kevin ya dezgehê hatin veguhestin bo hin bijarên nû, fişar jî bi vî awayî li ser gurza întenêtê sivik bû û karê wê çêtir bû.
- Girêdana dabînkerê xizmeta komeleya agahîyan ya Sûrîyeyî (Elûla SCS): girêdana Elûla bi înternêtê ji ya komeleyê serbixwe ye, em jî dibînin ku ev girêdan ji hêla tebatîyê, pêşkêşkirina gurzê û hebûna piştgirîyê ve, ya herî baş e. ji alîyekî din ve jî ew ya herî buha ye li bazara Sûrîyeyî nuha. Em dibînin ku ew ji du Çivaneyên sereke pêk tê:
- Çivaneya kirêkirî li gel dezgeha pêwendîya ku ji bo barê sereke tê bikaranîn, lê ew ne girêdayî dabînkerê xizmeta dezgeha pêwendîyan lê girêdayî hin dabînkerên din ji derveyî Sûrîyeyê.
- Çivaneya piştgirîyê bi rêya peyka ku di dema qutbûna Çivaneya serke bar li ser wê tê barkirin
- Girêdana tora PDNê: tora PDNê di 2005an de derketiye û dabînkerê AYA zûbizû; berî destpêka xizmetên wê bi awayekî fermî jî, dest bi bikaranîna wê kir. Ev tor ji alîyê dabînkerên xizmetê yê AYA û CECê ve her weha dabînkerê Terasul ku dezgeh bi xwe bi rê ve dibe û beşdarîyên berdewam yên ADSLê li ser vê torê pêşkêş dike.
- Girêdanên înternêta asîmanî: gelek kompanî li Sûrîyeyê înternêtê bi rêya peykan belav dikin, piranîya wan ji cûreya (wergirtinê bi tenê ne) û ji bo şandinê xwe dispêrin girêdana dezgeha pêwendîyan yan girêdana Elûla SCSê ji lew re ew ne girêdanên înternêtê yên rastîn in.
Beşdarîya di înternêtê de li Sûrîyeyê
Pirsgirêka sereke li himber beşdarîya di înternêtê de li Sûrîyeyê ew e peydakirina xeta telephone ye, ji ber ku hemû beşdarîyên ku nuha berdesyt in; her weha beşdarîya asîmanî jî, pêdivîya wan bi xeta telephone heye. Gelek caran peydakirina xeta telephone hêsan e, lê dibe gelek caran jî ne pecan be.
Şiyana peydakirina xeta telephone girêdayî siyaseta dezgeha pêwendîyan ya Sûrîyeyî ye, ku ew kompanî ya bi tenê ye û pêşkêşkirina vê xizmetê jî pawan dike, li hin herêman jî beşdarîyên nû dikevin bin sîya qanûnekê de û siwarkirina xeteke telephone ya nû bêyî pejirandina rêveberê giştî yê dezgehê ne pêkan e. behaneya dezgehê jî ew e ku şiyanên tora wê nikare li gor pêdivîyên zêde yên li ser xetên telephone be her weha her dem jî soza berfirehkirina tore dide lê mixabin tu pêşketin di asta beşdarîyên telephone de li gelek herên Sûrîyeyî; bi taybet li navendên bajaran ku hejmarek mezin ji welatîyan li wan dijîn, çênabe.
Dema ku xeteke telephone jî hebe, dibe ku peydakirina înternêteke xurt ji cûreya ISDN yan ADSLê ne pêkan be, ji ber ku pêdivîya van xizmetan bi gelek amadekarîyan heye û dezgeh dibêje ku li navendên wê tunene yan jî tên qanûnkirin, ji lew re ev xizmet tenê bi rêya pejirandina rêveberê dezgehê yê giştî peyda dibe.
Kwalîta Xizmetê
dema ku xeta telefonê û internet jî peyda bin, kwalîta înternêtê ya ku tê pêşkêşkirin gelek caran ne bese, ji ber ku tu dabînkerên înternêtê nikare bigihê asta Service Level Agreement û gelek bikarênerên înternêtê rastî pirsgirêka qutbûna înternêtê ya dubarekirî tên dibe ku demdirêj be jî di hemû cûreyên beşdarîya di înternêtê de û li cem hemû dabînkerên xizmetê.
Dibe ku qutbûn ji ber tora telefonê be, ji ber binesazîya dabînkerê xizmetê be, an ji ber girêdana dabînkerê xizmeta înternêtê be. Li gor zanebûna xwe; dikarim bêjim dibe ku dabînkerê xizmetê yê dezgeha pêwendîyan dabînkerê herî netebat e û yê ku gelek caran rastî qutbûnê tê li Sûrîyeyê.
Ji bilî qutbûna dubarekerî, pisporek dibîne ku tora dabînkerê xizmeta înternêtê xwe dispêre teknîkeke pêşketî bo belavkirina bar QoS ku ev teknîk xwe dispêre çarçovekirina danûstendina agahîyan bi grûpeke malperên destnîşankirî li gel pêşkêşkirina gurzeke pir piçûk. Ji lew re; tevî ku ev malper berdest in, lê gihaştina wan pir hêdî ye û bi awayekî praktîk ne pêkan e. ev pispor dibîne ku hin beş ji malperên Yahoo û MSNê di jêr vê siyasetê de ne.
Bikarênerên înternêtê li Sûrîyeyê dibêjin ku înternêta wan ne têkûz e û gelek caran xizmetên înternêtê û gelek malper tên qedexekirin.
Eger em înternêta Sûrîyeyê bidin ber xizmeta înternêtê ya standard ku rê dide bikarêneran bê qeyd derbasî înternêtê bibin, em ê karibin bibêjin ku xizmeta înternêtê ya standard li Sûrîyeyê bi giştî tuneye yan dibe ku ji hin alîyan re piştî razîbûna hikûmetê peyda be.
Cûreyên Beşdarîyê
Beşdarîya bi rêya telefonê
Beşdarîya înternêtê bi rêya telefonê bo hemû kesan û bê tu pirs ji alîyê hemû dabînkerên xizmetê ji bilî dezgeha pêwendîyan ya ku ji sala 1999an ve li ser vê sîstemê dimeşe, ji hemû kesan re berdest e. Hemû welatî dikarin kertên AYA û SCSê yan CDya beşdarîya SCSê ji xwe re peyda bikin û bi rêya bicihanîna agahîyên li ser kertê, internêt aktîv dibe.
Xurtbûna înternêtê girêdayî xeta telefonê û başbûna pêwendîyê ye, lê gelek caran pêwendîya telefonî tê aktîvkirin lê dabînkerê înternêtê kar nake, di vê rewşê de kesê bikarêner radihêje nirxê pêwendîya telefonî û înternêtê jî bê k utu sûdê jê bigire. Ji ber ku başbûna vê xizmetê ne garantîkirî ye, gelek caran welatî nirxê xizmetekê k utu sûdê jê nagire, dide.
Beşdarîya Berdewam
- Beşdarîya ADSLê: dezgeha pêwendîya ev xizmet di sala 2004an de li ser tora ya xwe ya kevn pêşkêşkir, di 2005an de jî li ser tora PDNê ya nû jî, di dawîya 2005an de ev beşdarî hate qanûnkirin ji ber hejmara daxwazkirinê ya bilind û ji ber pêsivîya Sûrîyeyê bi ADSLê. Nuha ADSL li hemû navendan li Sûrîyeyê bêyî pijirandina ji alîyê rêveberê giştî yê dezgeha pêwendîyan nayê peydakirin. Ji lew re em dikarin bibêjin ku ADSL ji bo beşdarvanên nû li Sûrîyeyê ne berdest e.
- Beşdarîya di çivaneya kirêkirî de: çivaneyên kirêkirî bi rêya dezgeha pêwendîyan li ser tora kevn tê peydakirin, lê li ser tora PDNê ya nû bêyî pejirandina rêveberê dezgeha pêwendîyan nayê peydakirin. Ji lew re em dikarin bibêjin ku tora PDNê piştî şeş meha ji destpêka wê bi temamî hate valakirin, beşdarvanên nû jî nikarin bi awayên normal beşdarîyê ji xwe re peyda bikin.
Beşdarîya bi rêya telefonê
Di sala 2005an de, her du dabînkerên pêwendîyên telefonî (Syriatel û Arebayê) xizmeta GPRSê li ser telefonan pêşkêş kirin û nirxê gihaştina bo vê înternêtê pir buha ye li gor welatîyên Sûrîyeyî.
Min nikarîbû girêdana înternêtê li ser her du toran jî biceribînim.
Beşdarîya Asîmanî
Qanûna Sûrîyeyî beşdarîya şandin û wergirtinê di înternêta asîmanî de qedexe dike û tenê beşdarîya wergirtinê dipijirîne, her weha hemû agahîyên şandî divabe bi rêya dabînkerên xizmetê yên navxweyî re werin şandin, ku hemû girêdanên wan bi înternêtê bi rêya dezgeha pêwendîyan e ji bilî girêdana SCSê.
Tevî qedexekirina qanûnî lê hin dabînkerên xizmeta înternêta asîmanî beşdarîya her du alîyan peyda dikin û agahîyan yekser dişîne peytan bê ku di dezgeha pêwendîyan ya Sûrîyeyî re derbas bibe. Pêşkêşkirina van beşdarîyan girêdayî kesên ku dikarin rêdana qanûnî û pejirandineke ewlehî bistînin.
Kompanîya Best-Italia beşdarîyeke înternêtê bi rêya peytan ji bo wergirtinê bi tenê peyda dike û xwe dispêre girêdana tora PDNê ji bo şandina agahîyan , ev dîzayina tore wê bi dezgeha pêwendîyan ve girêdide û wê dixe bin kontrola wê de.
Dabînkerên xizmeta înternêtê weke Elûla, AYA û CECê xizmeta beşdarîya asîmanî ku xwe dispêrin girêdanên xwe yên taybet, pêşkêş dikin, girêdanên wan jî xwe dispêrin tora PDNê ya ku bi rêya dezgeha pêwendîyan tê birêvebirin, ji lew re ew jî di bin kontrola dezgehê de ne.
Dabînkerên xizmetê yên navxweyî
| Telefona piştgirîya teknîkî | telefona pêwendîyê | Malpera înternêtê | Dabînker | |
| 199 | www.190.sy | Dabînkerê STEyê | ||
| www.tarassul.sy | Dabînkerê Terasulê | |||
| 9955 | 9955 | www.scs-net.org | dabînkerê Elûla | |
| 0119806 | 0112324670 | www.aya.sy | Dabînkerê AYa | |
| 0119461 | 011 9461 | www.cec.sy | Dabînkerê CECê | |
| 2009 | 2009 | www.bestitalia.net | Dabînkerê Best-Italia | |
| 111 ji torê | www.areeba.com.sy | Tora Areebayê | ||
| 111 ji torê | www.syriatel.com | Tora Syriatelê | ||
Xizmetên Berdest
| VPN | P2p | Cvs | ftp | imap | Pop | smtp | https | Http | Tor |
| Na | Na | Na | Na | Na | Na | Na | bend | bend | STE |
| Erê | bend | Erê | Bend | Erê | Erê | Na | bend | bend | STE û Real IP |
| Na | bend | Erê | Erê | Erê | Erê | Na | bend | bend | SCS Elûla |
| Na | bend | Erê | Erê | Erê | Erê | Erê | bend | bend | Terasul |
| Na | bend | Erê | Erê | Erê | Erê | Erê | Erê | bend | AYA |
| bend | bend | CEC | |||||||
| Best-Italia | |||||||||
| Areeba | |||||||||
| Syriatel |
Nîşe :
- Encamên van têsta ta dawîya meha mijdara 2006an rast bûn.
- STE li gel Real IP û SCSê karîna şandina SMTP bi rêyeke xwe ya taybet pêşkêş dike, lê rêya pêwendîya li gel SMTPyeke dûr nade.
Nirx
Beşdarîya telefonî:
Nirxê beşdarîya telefonî li ser du beşan dabeş dibe: nirxê beşdarîya di înternêtê de + nirxê pêwendîya telefonî.
Malpera dabînkerê xizmeta dezgeha têkilîyan, lîsteyeke nirxê pêwendîya înternêtê ya telefonî pêşkêş dike:
| Wezareta çandinîyê awarteya şewatên daristanan | 188 | 3 xulek bi 60 Q.S |
| Dabînkerê xizmetê 190.sy | 190 | 1 xulek bi 40 Q.S |
| Înternîta bi rêya ISDN | 191 192 193 |
1 xulek bi 40 Q.S 64 kb 1 xulek bi 70 Q.S 128 kb |
| Xizmeta înternêta asîmanî 194 | 194 | 3 xulek bi 60 Q.S |
| Înternêta komeleya zanistî ya agahîyan | 195 | 6 xulek bi 60 Q.S |
| Înternêta komeleya zanistî ya agahîyan = = = = |
196 197 |
= = = = |
| Şîfreya derbasbûna PDNê | 198 | 1 xulek bi 10 Q.S |
| Nûmareya şîn 199 | 199 | 3 xulek bi 60 Q.S |
Nirxê têkilîya telefonî yekser digihê dezgeha pêwendîyan û buhaya wê nuha 10 qirûş e di her xuleyekê de. Nirxê beşdarîya di înternêtê de girêdayî dabînkerê xizmetê yê bikarhatî.
Tê xuyakirin ku nirxê pêwendîya bi înternêtê li cem dabînkerê xizmetê yê dezgehê 40 qirûş e bo her xulekekê û tê dabeşkirin bi vî awayî 10 qirûş bo pêwendîyê + 30 qirûş nirxê înternêtê bo her xulekekê.
Di vê xanxanikê, nirxê înternêtê li cem dabînkerên xizmetê yên ku li Sûrîyeyê kar dikin tê zelalkirin, vê xanxanikê xwe spartiye nirxên ku li ser malperên xizmetê yên binavkirî di roja 2/12/2006 de hatine ragihandin.
| Beşdarîya mehane ya vekirî bo têkilîya telefonî | Nirxê saeta têkilîya telefonî | Dabînker |
| – | 18 lîrey | dezgeha pêwendîyan |
| – | 20-25 lîre | Elûla SCS |
| 1499 lîre | 14.29 ta 25 lîre | AYA |
| 1500 lîre | 14.29 ta 21.4 lîre | CEC |
- Elûla SCS xizmeta beşdarîya mehane ya sînorkirî bi buhayeke çêtir ji ya normal pêşkêş dike.
Beşdarîya berdewam
- Nirxê beşdarîya ADSLê bi leza 256kb di sanîyeyê de, bo hemû dabînkerên xizmetê yên ku ADSLê peyda dikin, 2400 lîreyê sûrîyeyî mahene ye. Nirx li gel zêdebûna gurzê tê bilindkirin.
- Beşdarîya berdewam bi çivaneyeke kirêkirî: nirxê beşdarîyê girêdayî dûrbûna xetê û pehinbûna gurzê ye. Mirov dikare lîsteya buhayan ya ragihandî ji malpera dezgeha pêwendîyan nas bike. Lê ev nirx ne rast in ji ber dibe ku carinan bi awayekî neqanûnî beşdarê nirxê gurzeke piçûk bide û yeke mezin bidest bixe.
Çavdêrîya li ser înternêtê
Çavdêrîya li ser êmailê
Gumanên bikarênerên înternêtê li Sûrîyeyê der barê çavdêrîya li ser êmailên şandî û wergirtî hebûn û gelek caran Sûrîyeyî ji ber şandina êmailan hatine girtin.
Em awayên dethilatan yên cîbicîkirina çavdêrîyê li ser êmailan nas nakin lê me hin têbînîyên nameyên wergirtî bi rêya êmailan ji dabînkerê êmailê yê Komeleya Sûrîyeyî ya Agahîyan dîtine.
Rewşa nameyeke kevin
| Received | from outmail.scs-net.org (213.178.225.6) | 30 Jun 2006 16:45:48 +0300 |
| Received: | from ([88.86.7.237])
by outmail.scs-net.org (8.13.7/8.13.7) |
30 Jun 2006 16:28:49 +0300 |
| Received | from outmail.scs-net.org(213.178.225.6) by WSe3300P.scs-net.org | 30 Jun 2006 11:33:07 +0300 |
| Received | from (88.86.7.237)
by WSe3300P.scs-net.org |
30 Jun 2006 11:27:54 +0300 |
Rewşa nameyeke nû
| Received | from outmail.scs-net.org (213.178.225.6) | 22 Nov 2006 23:49:04 +0200 |
| Received | from [88.86.17.11] (may be forged)
by outmail.scs-net.org (8.13.7/8.13.7) |
22 Nov 2006 22:49:30 +0200 |
| Received | from outmail.scs-net.org(213.178.225.6)
by WSe3300P.scs-net.org |
22 Nov 2006 19:02:29 +0200 |
| Received | from (88.86.17.11)
by WSe3300P.scs-net.org |
22 Nov 2006 17:01:54 +0200 |
Xuya dibe ku email di nav gelek dabînkeran de di hundirê tora Komeleya Agahîyan de digere û derdora 4-5 saetan jî di hundirê tore de dimîne. Her weha xuya dibe ku rêzkirina nameyan ne li gor dema hatinê de di xanika Received de û dibe ku bi vê nameyê hatibe lîstin û hin xêzên Receivedê yên sereke jê hatibin hilanîn.
Ev nîşe nabin delîl ji gotina me re ku êmailên bi rêya dabînkerê Komeleya Agahîyan ya Sûrîyeyî tên şandin, rastî çavdêrîyê tên, lê di heman demê de ev nîşe me bi alîyê naskirina sedema vê dîzayna şandina êmailan li cem vî dabînkerî bi hûrbîn bikolin.
Divabe were nîşandan ku karîna naskirina hebûna çavdêrîyeke bijarde li ser êmailan, ne pecan e, mînak: naskirina kopi an qedexekirina nameyên ku ji êmaileke destnîşankirî derdikeve an digihê êmaileke destnîşankirî, ne pecan e.
Her weha bawerbarîtîya dabînkerên xizmetên êmailan di parastina nehînîtîya êmailan de jî ne cihê naskirinê ye, mînak: em nikarin nas bikin gelo dabînkerê êmailan yê dezgeha pêwendîyan nameyên şandî û wergirtî çap dike an na.
Lê di salên bûrî de, gelek caran hin kes ji ber êmailên xwe hatine girtin, girtîyê bi nave “Ebdulrehman Elşaxûrî ” got ku êmailên wî li gor dema şandinê û kesên ku ji wan re hatiye şandin li cem alîyên ku ew girtibûn, çapkirî bûn.
Astengkirina belavkirina elektronî
Ji destpêka peydabûna înternêtê li Sûrîyeyê, xizmeta belavkirina bi rêya FTPyê hatibû qedexekirin, dîzayana firewallê ya ku ji alîyê dabînkerên xizmetê li sûrîyeyê ta dawîya 2004an dihate bikaranîn, şandina belgeyan bi rêya protokola FTPyê qedexe dikir, lê wergirtina wan bi rêya heman protokolê dipejirand.
Sedema qedexekirina protokola FTPyê ew e derengîya desrxistina malperên Sûrîyeyê li ser înternêtê bû, ji ber ku pêdivîya belavkirina malperan bi xizmeta ftpyê bo veguhestina belgeyan heye, malperên sûrîyeyî tenê çen malpereke piçûk bûn.
Dema ku dezgeha pêwendîyan nirxê xizmeta Real IP bilind kirin, karmendên ku di warê weşana elektronî de kar dikin rastî derbeyek xurt hatin. Bikarênerên Reali IPyê yên dabînkerê SCSê ew bûn yên ku bi tenê li Sûrîyeyê karîbûn belgeyan bi rêya protokola ftpyê belav bikin, piştî mijdara 2005an gelekan ji wan belavkirina malperên înternêtê yên nû rawestandin ji ber ku nirxê beşdarîya di Real IPyê de buha bû.
Em dikarin nuha bêjin ku ev pirsgirêk hate çareserkirin ji ber ku xizmeta Real IPyê bo hemû dabînkerên xizmetê li Sûrîyeyê peyda ye, lê tevî ku ev xizmet bo hemû kesan peyda ye lê hê jî gelek malperên girtî hene, ew jî dibe sedem ku gihaştina bo wan û belavkirina di nav wan de ne pecan be weke ku em li jêr bibînin.
Mînaka Sûrîyeyî ya çavdêrîya înternêtê
Ji bilî lîska bi êmailan ya ku dabînkerê Elûla SCS nuha li ser dimeşe, em dikarin bibêjin ku bi awayekî praktîk, tu çavdêrîyeke teknîkî li ser înternêta Sûrîyeyê tuneye, lê di heman demê de Sûrîyeyê formekî çavdêrîyê yê taybet çêkiriye ku ji van xalan pêk tê:
- Girtina malperên neviyanbar
- Pejirandina belavkirina hemû tiştî ji Sûrîyeyê
- Cezakirina kesê ku tiştine neviyanbar belav dike.
Ev form dimîne forma çavdêrîya li ser ragihandina çapkirî ya taybet, tevî ku erêkirin ji bo beşê ragihandinê yê taybet bo çapkirina bê çavdêrî hatiye dan, lê çavdêrî piştî çapkirinê û berî belavkirinê tê kirin, wisa jî; hikûmet lêpirsînan der barê madeyên ku ne gunaw dibîne de, dike û belavkirina wan jî qedexe dike ew jî dibe sedema xisarekê ji wê nivîsa çapkirî re, dibe ku carcaran ew ceza bigihê rawestandina rêdanê mîna tiştê ku bi rojnameya Elmebkî ya Sûrîyeyî re di tebaxa 2015an de çêbû ku rêdana wê hate rawestandin ji ber belavkirina dosyaya gendelîya karmendekî fermî di karê wî yê berê de. Ji lew re, tevî ku weşandin ji destpêka 2005an ve azad xuya dike û tu çavdêrîyeke li ser tiştên belavkirî tuneye, lê gelek girtin û dadgehkirin bi sedema belavkirina elektronî çêbûne û dibe ku girtina herî navdar ya nivîskar Mihemed Xanim, damezrênerê malpera Sûriyûn di 31/3/2016an de bû, sedem jî belavkirina belgeyan li ser malpera wî bû. Ew li pêşberî dadgeheke leşkerî bi tometa piçûkkirina serokê dewletê û çêkirina nakokîyên tîreyî û nizimkirina dewletê, hate dadgehkirin paşê bi şeş mehên zindanê hate sizakirin.
Astengkirina Malperên înternêtê
Dabînkerê xizmeta înternêtê di dezgeha pêwendîyan de bi rêya siyaseta “Astengkirina hemû tiştan û rêdana bo hin xizmetan” hatiye dîzaynkirin û heman dîzayn bo dabînkerê xizmeta înternêtê di Komeleya Zanistî ya Sûrîyeyî bo Agahîyan de hate pêkanîn. Bikarênerên înternêtê yên Sûrîyeyî di dema di nava 1999an û 2005an de bi temamî ji înternêtê bêpar bûn.
Mînak; dema destpêka peydabûna înternêtê, hemû malperên ku gotina Mail di wan de heye, hatin astengkirin û ev yek li ser hemû malperên navdar yên ku bikarêner bi rêya wan digihêje êmaila xwe mîna HotMail, Mail û Yahooyê û hinên din, her weha hin malperên ku behsa teknîkên êmailan dikin mîna malpera www.sendmail.org. astengkirina van xizmetan ta berî pêşengeha Şamê sala 2003an berdewam kir. Di heman demê de, xizmetên şandin û wergirtina êmailan bi rêya dabînkerên înternêtê yên ji derveyî Sûrîyeyê hate astengkirin. Ev astengî bû sedema nekarîbûna şandin û wegirtina êmailan di hundirê Sûrîyeyê de û bikaranîna civaka Sûrîyeyî bo teknîka herî asa ya danûstendin û agahîyan bi rêya înternêtê li paş hişt.
Siyaseta astengkirinê ta nîvê sala 2005an jî berdewam kir û di wê sale de tora Terasulê ya ku ji alîyê dezgeha pêwendîyan hate damezrandin kete karê praktîk de, ev tor ne li gor siyaseta tora berê ya dezgehê hatibû dîzaynkirin ji lew re siyaseta astengkirinê hate guhertin û bû “rêdana bo hemû tiştan û astenkirina hin tiştan”.
Heman siyaset bo dabînkerên xizmetê yên ku xwe dispêrin vê tore hate cîbicîkirin; Aya û Terasul, dabînkerê xizmeta yê komeleya agahîyan neçar ma ku siyaseta xwe her dem biguhere da ku di hevrikîyê de bimîne, ji lew re gihaştina bo hemû xizmetên înternêtê bo hemû dabînkerêb xizmetê li Sûrîyeyê ji bilî dabînkerê xizmetê yê dezgeha pêwendîyan yê kevin, peyda bû.
Rewşa astengkirina malperan bo hin dabînkerên xizmetê
Tu lîsteyên malperên astengkirî li Sûrîyeyê di nav destên me de tuneye, xuya dibe ku ev lîste pir veşartîye û ji alîyê astengkerê malperan li Sûrîyeyê tê derxistin, bo dabînkerên xizmetê yên navxweyî jî tê belavkirin û nabe ji bilî çend kesan tu kes bibîne.
Ji bo naskirina cûreya malperên astengkiriî, me têstek bi rêya bikaranîna dabînkerên xizmetê yên navxweyî li Sûrîyeyê çêkir, bi rêya wê jî me lîsteyeke malperên astenkirî bi dest xist, em nikarin bibêjin ku ew lîsteyeke têkûz e lê em wê weke lîsteykê bo pêşxistinê ji we re pêşkêş dikin.
| STE | AYA | SCS | Malper |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.blogspot.com |
| astengkirî | vekirî | vekirî | www.hotmail.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.anonymization.net |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.surfola.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.arabtimes.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.pkk.org |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.khilafah.net |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.hizb-ut-tahrir.org |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.forum-shrc.org |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.freesyria.wordpress.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.alsyassah.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.amude.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.arraee.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.asharqalawsat.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.jimsyr.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.khayma.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.knntv.net |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.radiofreesyria.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.reformsyria.net |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.metransparent.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.reformsyria.org |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.rezgar.com |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.shrc.org |
| astengkirî | astengkirî | vekirî | www.tayyar.org |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.thisissyria.net |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.tirej.net |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.yek-dem.com |
| astengkirî | vekirî | astengkirî | www.elaph.com |
| astengkirî | vekirî | vekirî | www.tsdp.org |
| astengkirî | astengkirî | astengkirî | www.jmarshall.com |
Nîşe:
- Encamên xwendinê ta roja 20/12/2006 guncan bûn
- Ev xwendin tora CECê li xwe nagire ji ber ku ev tor gelek malperan li gor siyaseta xwe ya taybet asteng dike her weha rê dide bikarênerên xwe ku malperan ji bo astengkirinê pêşniyar bikin.
- Ev xwendin tora terasulê li xwe nagire ji ber ku ev tor ne ji bo hemû kesan peyda ye û temê ji bo bikarênerên PDNê yên dezgeha pêwendîyan e ku tenê bi dehan ji wan li Sûrîyeyê ne.
Cûreya malperên astengkirî
Di lîsteya borî de, xuya dibe ku malperên astengkirî li ser van beşan tê dabeşkirin:
- Hemû nivîsên li ser malpera Blogpostê ku bi melyonan in.
- Malperên îsraîlî ku li ser domayna îsraîlî kar dikin .il, lê malperên îsraîlî yên ku berê xwe didin ereban ne astengkirî ne.
- Hin malperên pornografî mîna www.playboy.com û www.sex.com lê bi melyonan malperên pornografî yên bi pere û bê pere na astengkirî ne.
- Hin malperên gerînê yên ewle mîna anonymization.net û surfola.com, tiştê balkêş jî ew e ku malpera James Marshall jmarshall.com jî hatiye astengkirin ku ew bi xwe programên gerîna ewle çêdike.
- Hin malperên ragihandina kurdî mîna amude.com û pkk.org û knntv.net.
- Hejmarek ji rojnameyên erebî yên navdar mîna Elşerq Elewst ya Londonî û Ereb Times ta Amerîkî û Elsiyase ya Kiwêtî.
- Hejmarek ji rojnameyên erebî yên elektronî mîna Exbar Elşerq û îlaf yên Londonî her weha Elreî ya Sûrîyeyî û Elhîwar Elmutemedin ya çepgir.
- Hin malperên partîyên Sûrîyeyî yên opozisyonê mîna malpera Partîya çaksazîyê ya Sûrîyeyî, malpera cemaeta Elîxwan Elmuslîmîn li Sûrîyeyê û malpera Komîta Sûrîyeyî ya Mafên Mirovan.
- Hin malperên gişgir mîna Malpera Elxeyme.
Hin malperên ragihandinê yên astengkirî
- Elhîwar Elmutemedin www.rezgar.com : Elhîwar Elmutemedin xwe weke “Rojnameyeke elektronî, rojane, serbixwe, çepgir, sekyûlarîzm, siyasî û fikrî û giştî ye” pênase dike û dibêje ku ew “yekemîn rojnameyeke çepgir – sekyûlarîzm elektronî ya rojane û serbixwe ye di cîhana erebî de” her weha “deverke azad e bo belavkirina nerîn û gengeşeyên girêdayî mijarên giring ên çepgirî, demokrasî, mafên mirovan, sivîlbûn û mafê jinê ji bo avakirina civakeke mirovî, sivîlane û sekyûlarîzm ku mafên mirovan yên siyasî, abûrî û civakî yên sereke diparêze”. Elhîwar Elmutemedin bêhtirî 1700 hejmarî ta nuha derxistiye û di van rojan de di her hejmarekî de 75 gotarên nû hene. Elhîwar Elmutemedin weke malperekê ku ji alîyê gelek xwînerên rojnamegerîya Erebî ya elektronî ve xwendî ye her weha weke rojnameyeke wêrek ku behsa mijarine germ dike tê naskirin, ji ber van yekan gelek dewletên Erebî li gel Sûrîyeyî ew asteng kirin, di cotmeha 2006an de li Sûrîyeyê hate astengkirin.
- Nûçeyên Elşerq www.thisissyria.net : malpereke bo nûçeyên rojane ye ku ji alîyên navenda Elşerq Elerebî ve li Londonê ji mijdara 2001ê ve tê belavkirin, yek ji bultenên nûçeyan yên Erebî yên herî kevn e li ser înternêtê. Malpera Exbar Elşerq li Sûrîyeyê di destpêka xwe de hate astengkirin lê bulten digihêj êmailên Sûrîyeyî.
- Îlaf www.elaph.com : îlaf xwe weke yekemîn rojnameya îlktronî ya erebî ya rojane pênase dike, ew malpereke ragihandinê pir mezin e û peyamnêran li piranîya dewletên erebî erkdar dike û gelek beşên wê hene. Malpera îlafê li hin dewletên Erebî astengkirî ye û berî çend salan li Sûrîyeyê jî hate astengkirin lê ew nuha li ser dabînkerê Ayayê bi tenê ne astengkirî ye.
- Elreî www.arraee.com : malpera Elreî xwe weke ” malpereke çandî, siyasî hewl dide ku çanda cihêrengîya pêşketî weke stûneke demokrasîyê, belav bike” pênase dike. Ew yek ji malperên ragihandinê yên Sûrîyeyî ku beşekî wê yê taybet bo Colana Sûrîyeyî ya dagîrkirî heye. Malpera Elreî di nîsana 2006an de li Sûrîyeyê hate astengkirin.
- Şefaf Elşerq Elewset www.metransparent.com
Kî biryara astengkirinê dide
Di şiroveyeke xwe ya siyaseta astengkirinê li Sûrîyeyê de, Endezyar Hesan Do Cî, şêwirmendê teknîkî yê dabînkerê xizmetê yê komeleya agahîyan ya Sûrîyeyî di daxuyanîyekê de bo her du malperên Syria News û Neynika Sûrîyeyê got ku astengkirin li Sûrîyeyê du cûre ne: astengkirina xizmetan û astengkirina malperan û her du jî di destê dezgeha pêwendîyan de ne, di hema demê de, heman raporê li gor çavkanîyeke din got ku astengkirin piştî fermanên alîyên ewlekarî tê cîbicîkirin.
Li gor cûreya malperên astengkirî di demên dawî de, xuya dibe ku biryara astengkirinê ne ji alîyê desteyekê ye ku li alîyê çandî an civakî yê bikaranîna înternêtê li Sûrîyeyê miqate ye, ne ji ji bo parastina zarokan ji metirsîyên dîtina tiştine ziyankar ku ew nikarin rûbirûyî wan bibin, lê xuya dibe ku tenê du armanc jê hene:
- Qedexeya belavkirina li ser înternêtê ji alîyê civaka sûrîyeyî û fişara li ser mîna astengkirina xizmeta malperên nivîsandinê û gelek malperên din ên ku ji sûrîyeyê tên birêvebirin.
- Qedexeya gihaştina madeyên neviyanbar ji hêla alîyê ku biryara qedexeyê dide, bo civaka Sûrîyeyî çi bi awayekî yekse an neyekser be, mînak astengkirina hejmareke mezin ji malperên erebî û hejmark ji xizmetên gerîna ewle yên ku rêya gerîna di malperan de û derbaskirina astengkirina li ser wan li Sûrîyeyê, vedike.
Astengkirin tê vekirin?
Di gelek rewşan de li Sûrîyeyê, malper hatine astengkirin paşê hatine vekirin, di sala 2004an de malpera kompanîya programan li Sûrîyeyê hate astengkirin, paşê; piştî heftîyekê ji danûstendinên di nav kompanîyê û alîyekî fermî de, astengkirin hate hilanîn. Di sala 2006an de, gelek malperên Sûrîyeyî yên serkeftî hatin astengkirin, mîna astengkirina malpera Şam pressê www.champress.net û piştî çend rojan astengkirina hate hilanîn, her weha astengkirina malpera Syria Newsê www.syria-news.com di destpêka cotmeha 2006an de û piştî heftîyekê astengkirin hate hilanîn.
Malpera rojnameya Elnehar ya Libnanî hatibû astengkirin lê rojnameyê gelek navên nû ji malpera xwe re girtin û navên nû nehatin astengkirin ji lew re malpera rojnameya Elnehar ya Libnanî nuha li Sûrîyeyê vekirî ye tevî ku biryareke astengkirina wê jî heye, di heman demê de dema ku malpera Syria Newsê hate astengkirin, malperê hin navên nû ji malpera xwe re girtin lê ev navên nû jî di cih de hatin astengkirin, paşê astengkirin li ser wan û li ser nave sereke jî hate hilanîn.
Xuya dibe ku mijara hilanîna astengkirinê mijareke ferdî ye û girêdayî reftarên rêveberîya malperê, dibe ku hilanîna astengkirinê jî li gor rêkeftinekê di nav rêveberîya malperê û alîyê astengker de çêdibe. Ji ber k utu siyaseteke zelal a astengkirina malperan û hilanna astengîya wan tuneye, em nikarin hilanîna astengîyê ji ser tu malperan pêşbînî bikin, berovajî wisa, xuya dibe ku hejmara malperên astengkirî dê zêdetir bibe û dibe ku astengkirina malperên nivîsên takekesî nîşaneke metirsîdar be dijî hemû ragihandina li ser înternêtê li Sûrîyeyê.
Ziyanên Astengkirinê
- Li ser malpera astengkirî: eger malpera astengkirî ji Sûrîyeyê tê birêvebirin, dibe rêveberî nema bikaribe bigihêje malperê, ev jî tê wateya rawestana malperê, eger malper bo Sûrîyeyîyan be, wê çaxê astengkirin derbeyeke herî mezin e. ev bû rewşa malpera Elmeşhed Elsûrî www.syriaview.net ku di qonaxa ceribandinê de hate astengkirin û rêveberîya wê karîna li ser nûkirina wê ji hundirê Sûrîyeyê ji dest da ji lew re proje bi temamî sekinî.
Dema ku xwînerên Sûrîyeyî nemînin, ev yek tê wateya ku derfetên kar jî li Sûrîyeyê namînin, reklmagerên Sûrîyeyî naxwazin reklamên xwe li ser malpereke li welatê wan astengkirî belav bikin, kompanîyên Sûrîyeyî jî berê xwe nadin malpereke neviyanbar ji alîyê desthilatê ve, ji lew re astengkirina malperekê dibe sedema qutkirina rêyên budceyê ji Sûrîyeyê û dibe ku bi temamî jî van rêyan qut bikin.
- Li ser ragihandina Sûrîyeyî: ji ber k utu siyaseteke destnîşankirî ji bo astengkirin an vekirina malperan li Sûrîyeyê tuneye û malper rastî metirsîya astengkirinê gelek caran tên, ragihandina li ser înternêtê li Sûrîyeyê berfireh nebû, metirsîya astengkirinê dibe sedema dudilîyê di destpêka projeyên nû de di encamê de derfeta avabûna dezgehên ragihandinê yên elektronî li Sûrîyeyê ku karmend bi karê wan erkdar bibin û derfetên karên nû peyda dike, pûç dibe.
- li ser civaka Sûrîyeyî: astengkirina malperên înternêtê dibe sedema qedexekirina civaka Sûrîyeyî ji xwendina wan û naskirina agahîyên di hundirê wan de, lê rastî ne wisa ji ber ku dibe heman agahî li ser gelek malperên din ên ne astengkirî de peyda bin her weha awayên çapkirin û belavkirina wan li ser înternêtê peyda ne ji lew re bandora astengkirinê li ser gihatina agahîyan bandoreke qels e. bandora astengkirinê ya yekser li ser gihaştina agahîyan ji malpereke destnîşnkirî bi tenê heye.
di heman demê de, astengkirina rojnivîskên elektronî, civaka Sûrîyeyî ji agahîyên ku li devirine din ne peyda ne, bêpar dihêle, ji ber ku nivîskarên wan piranîya caran ne ragihêner in û berhemeke takekesane û resen ku di malperên din de tunene belav dikin, her weha rojnivîskên elektronî ji bo têkildayînê bikar tînin, ji ber wilo astengkirina rojnivîskên elektronî karê herî kirêt e ku civaka Sûrîyeyî rastî wî hatiye ji destpêka serdema înternêtê li Sûrîyeyê.
Malperên Nivîsandinê yên Sûrîyeyî
Di cotmeha 2006an de, Sûrîyeyê biryara astengkirina BlogSpotê li ser civaka Sûrîyeyî stend, dibe ku ev biryar ya astengkirinê ya herî tund be li ser Sûrîyeyîyan ji destpêka bikaranîna wan ji înternêtê re.
Di vî beşî de, em ê hin mînakên bikaranîna rojnivîskên elektronî ji alîyê Sûrîyeyan ve nas bikin:
- konira Partîya Baisê ya girîmanî baath-congress.blogspot.com: yek ji rojnivîskên elektronî yên herî navdar e, ji alîyê pijîşkê endezyar Elî Silêman ve hatiye çêkirin û ji Helaba Sûrîyeyê ve bi rê ve dibe û di bin duruşma “guhertin û çaksazî di bin sîya welat û berjewendîyên wî de” behsa mijarn îroyîn li Sûrîyeyê dike. Vê malperê gotûbêjeke azad der barê guhertin û çaksazîyê de çêkir û di yek ji beşdarîyên vê gotûbêjê de ji alîyê kesekî nenas ve hate gotin: “weke mînak, ez dibînim ku çêkirina serkirdeyên grûpan di warê kar de dibe sedema sextekarîyê ji lew re divabe gavek ber bi stendina biryaran û destêwerdanê di hemû deman de hebe ji bo berjewndîya giştî ne ji bo razîkirina tu alîyan, ev yek dê zehmet be lê divabe em dest bi vê gavê bikin.”
- Brat Eliot, rojnivîska elektronî ya helbestvan û hunermend Elî Reqmanî ye Alirekmani.blogspot.com: Elî Reqmanî helbestvanekî koçber ê nûjen e ji Safîtayê ye û nuha li Brazîlê dijî, helbesta resen û ya devkî dinvîse û helbestên wî behsa evîna welat dikin, di helbesteke xwe de dibêje:
Welat bawerîyeke di hundirê min de
Mîna evînê ye
Di nava min de
Libeke şîrîn e li ser zimanê min
Welat li cem min aramîya zarokekî di xew de ye
Nuha min naskir di vê xurbetê de çima
Gava ku lawê xwe raketî dibînim
Girî xwe li min dibêçe
Elî Reqmanî di rojnivîska xwe ya elektronî de, helbestên xwe yên resen,, devkî û hin nîgarkêşîyên xwe yên kevn belav dike, her weha nerînên rexnekaran di helbestên wî de û helbestên xwe bi stranî ku ji alîyê hevalên wî li koçberîyê hatine stran.
- Rojnivîska elektronî ya rexnekarê civakê critique-sociale.blogspot.com: ji alîyê professor Burhan Xelyon ve, mamosteyê Zanîngeha Sorbonê ya nû tê birêvebirin, hemû gotarên xwe yên ku di rojnameyan de belavkirî ne û bersivên li ser wan tê de berhev dike her weha rexneyên li ser pirtûkên xwe tê de dinivîse û bi xwînerê xwe re têkilîyê dike.
- Amargy, rojiknivîsa elektronî ya nivîskarê Sûrîyeyî Emar Ebdilhemîd e yê ku nuha li Washingtonê dijî, ew jî yek ji kesên ku li gor wesifdana rojnameya News Weekê ji kesên herî bibandor li herêmê ye di sala 2005an de.
- Rojiknivîsa Bab Tûmayê babtouma.blogspot.com: ji alîyê jinekê li same tê birêvebirin û ji îlona 2004an ve wêneyên balkêş ên Şama kevn tê de belav dike.
- Şama xoşewîst charming-damascus.blogspot.com: rojiknivîseke elektronî ye ku ji alîyê kesekî Danemarkî ku bi xwe Sûrîyeyî ye tê birêvebirin û wêneyên same yên balkêş li gor herêman tê de belav dike. Her weha wêneyek ji mizgefta Bilûdanê tê de belav kiribû û li ser nivîsî bû ku ew “buhişta li ser erdê” ye.
- Sûrîye ta hestî syrianita.blogspot.com : rojnivîseke elektronî xwedî dîzayneke bedew e ji alîyê xwendekarekê ji Şamê tê birêvebirin û xw bi kurtasî pênase dike: “Sûrîye weke xwînê di rehên min de dimeşe.”
- Gera li Sûrîyeyê syrianhiking.blogspot.com : rojnivîseke elektronî xwedî şopînerên pir e ji alîyê Omer Feham vet ê birêvebirin û ji bo gerînên li Sûrîyeyê ye, wêne û agahîyên girêdayî gerên ku beşdarî wan dibe, tê de hene.
- Jîyana li Sûrîyeyê dimashq.blogspot.com: rojnivîseke elektronî ye ji alîyê xwendekarekê ji Şamê tê birêvebirin û wêneyên gerên xwe tê de belav dike.
- Gava em raketî bûn While we were sleeping: rojnivîseke elektronî ye ji Laziqîyeyê tê derxistin û xwedîyê wê helbest û wêneyan tê de bi par ve dike her weha alîgirîya xwe bo gelê Libnanê di dema êrîşa îsraîlî ya dawî de nîşan dide.
- Çavên min li ser Sûrîyeyê ne myeyesonsyria.blogspot.com: rojnivîseke elektronî ye ji alîyê Rawend Sîdo ji Şamê tê birêvebirin, nîşeyên balkêş dar barê jîyana rojane li sûrîyeyê de tê de belav dike.
- Vîna Azad myhumanityfirst.blogspot.com: ji alîyê mûzîkjenekê li Laziqîyeyê tê birêvebirin û ezmûnên jîyana xwe bi awayekî wêjeyî tê de belav dike.
- Barana Qurmizî purple-rain19.blogspot.com: rojnivîskeke elektronî ya helbestane ye ji alîyê xwendekarekê ji Şamê tê birêvebirin û helbestan bi zimanê Îngilîzî tê de belav dike.
- Rojnivîska Rewaa Elseltî ya elektronî rawaasalti2.blogspot.com: rojnivîseke elektronî ya helbestane bi zimanê Erebî ye ji alîyê Rewaa Elseltî ji Şamê tê birêvebirin.
- Sarûce saroujah.blogspot.com: rojnivîskeke elektronî Sûrîyeyî ye behsa rewşa Libnanê dike û nûçeyên girêdayî Libnanê vediguhêze.
- Mubesere shadyzayat.blogspot.com: rojnivîskeke elektronî ya Şadî Elzeyat e tê de behsa mereqên xwe yên sereke dike û buyerên ku pê re derbas dibin. mînak behsa pêkenokekê li ser îsraîlîyekî ku seredana belafirxaneya Hesroyê ya Londonî dike û yê karmend pirsa nasnameya wî dike, bersivê dide “îsraîlî”, pirsa karê wî dike ” Occupation” yê îsraîlî jî bi mebesta dagîrkirinê fêm dike û dibêje: “Na, tenê seredan e.”
- Çîrokine Sûrîyeyî syrian-tales.blogspot.com: rojnivîskeke elektronî ya kesekî ku li Şamê dijî tê de behsa bijardeyan ji xwendinê xwe dike û komentên xwe li ser nûçeyan belav dike û kampayna “hevalên Sûrîyeyê” ku armanca wê dijatîya pêlanên Serokê Amerîkayê Bosh li dijî Sûrîyeyê, bi par ve dike.
- Şevbuhêrkên Sûrîyeyî syriannights.blogspot.com: rojnivîskeke elektronî ya xwendekarekî li Swêdê ye ku di dema havînê de seredana Sûrîyeyê kiribû û tê de behsa nerînên xwe der barê Sûrîyeyê de dike, mînak ew dibêje “seredana min a Sûrîyeyê pir xweş bû, tevî ku berî nuha min seredana wê kiribû lê ev seredan ne li gor pêşbînîyên min bû.”
- Nerînên Sûrîyeyî syrialooks.blogspot.com: rojnivîskeke elektronî ya tabet bi wêneyan e ji Helebê derdikeve, rêveberê wê wêneyên jîyana xwe ya rojane tê de belav dike û hin wêneyên din ên balkêş û girêdayî Sûrîyeyê ku li ser înternêtê ne.
Doza Real IPê li Sûrîyeyê
Di 9ê cotmeha 2006an de, dabînkerê xizmeta înternêtê yê Komeleya Agahîyan ya Sûrîyeyî SCSê, nameyek ji beşdarvanên xwe re sand tê de ji wan re got ku nirxê xizmeta Real IPê ji 200 lîreyî hate bilindkirin bo 4200 lîreyî mehane ev yek jî li gor biryara dezgeha giştî ya pêwendîyan ku di 27ê îlona 2004an gihaşte komeleyê, dabînkerê xizmetê ev taybetmendî ji ser hemû hisabên ku beşdarîya xwe nû nekirin di 1/11/2004an de hilanî.
Çîroka Xizmeta Real Ipê
Dîzayna înternêtê li Sûrîyeyê rê nade beşdarvanan ku ew yekser bikevin înternêtê lê FireWallê li ser wan ferz dike û ev yek gelek xizmeta li ser wan qut dike. Ji lew re bikarênerên înternêtê yên Sûrîyeyî nikarin xizmetên mîna POP û FTPê û yên din bikar bînin.
Komeleya Agahîyan sûd ji vê rewşê kir da ku xizmeteke taybet bo beşdarvanên xwe dîzayn bike nave Real Ipê lê kir û rê dide derbaskirina FireWallê lê bêyî bidestxistina IPeke rast vajî navê xizmetê. Bikarênerên înternêtê yên pêşketî Power User li Sûrîyeyê beşdarî vê xizmetê bûn. Bi rêya wê jî dabînkerê xizmeta înternêtê yê Komeleya Agahîyan karîbûn piranîya beşdarvanan bi alîyê xwe ve bînin tevê nirxê wê yê buha jî.
Ji ber nepêkanîna astengkirinê, beşdarvanên Real IPê li Komeleya Agahîyan SCSê karîbûn xizmeta pêwendîyên telefonî bi rêya înternêtê bikar bînin, tenê hin bikarêneran ev taybetmendî bikar anîn, ev yek jî bû sedema acizîya dezgeha pêwendîyan, ji ber li gor wê bikaranîna welatîyê Sûrîyeyî bo teknîka pêwendîyên dîcîtalî yên erzan li şûna pêwendîyên wê yên buha, ziyanan li berjewendîya wan dike. Ji lew re biryar da ku mijarê bi rêya ferzkirina xerametê li ser hemû beşdarvanên Real IPê çareser bike.
Rêaksyonên doza Real IPê
|
|
|
Dizîyeke nû Waaaa Eyhem were dizîyê bibîne Mamosteyên rêzdar ên ku di dabînkerên xizmeta înternêtê yê Komeleya Zanistî ya Sûrîyeyî ya agahîyan de beşdar in Dabînkerê xizmeta înternêtê yê Komeleya Zanistî ya Sûrîyeyî ya agahîyan silavên xwe ji we re dişîne û dixwaze ji we agahdar bike ku ji ber giringîya danîna siyaseteke bikaranîna Real IPê li gor biryara 6456/x ya Dezgeha Giştî ya Pêwendîyan ku di 27/9/2004an de ji me re hatiye, beşdarvanên ku Real Ipê bikartînin divabe nirxê beşdarîya wan ya mehane 4000 lîreyên sûrîyeyî were zêdekirin û ji bo Dezgeha Giştî ya Pêwendîyan tê dan li gel nirxê ku ji alîyê me ve hatiye destnîşankirin ew jî 200 Lîreyên Sûrîyeyî ye. Ji lew re, hemû beşdarvanên ku vê taybetmendîyê bikartînin û yên ku dixwazin bikaranîna wê berdewam bikin tê xwestin ku vê kaxezê dagirin (li vê derê bixe) û li gel wêneyeke nasnameya xwe bişînin beşê xizmetên beşdarvanan di komeleyê de an navendên xizmetê li parêzgeha berî 1/11/2004. Ji alîyê xwe ve em ê neşandina kaxeza bûrî weke delîlê nexwestina berdewamîya bikaranîna Real IPê di beşdarîyê de bihesibînin. Şam 9/10/2004 Rêveberîya Dabînkerê Înternêtê di Komeleya Zanistî ya Sûrîyeyî bo Agahîyan de.
|
Nameya ku ji bo bikarênerên komeleya agahîyan hate şandin, bû sedema acizîya bikarênerên înternêtê li Sûrîyeyê taybet ku piştî destpêka siyaseta danîna nirxekî nû ku bû sedema bilindkirina buhaya pêwendîyan û bi kampanîyeke rêklamgerîyê ya pir mezin ve hate girêdan ku tê de dezgehê îdîaa kir ku siyaseta nû dê nirx nizim bike. Di her du mehên cotmeh û mijdarê de, bi dehan nivîsar der barê xizmeta înternêtê ya Sûrîyeyî, doza Real IPê û siyaseta nirxandina dezgeha pêwendîyan de, di rojname û malperên înternêtê yên Sûrîyeyî de hatin nivîsîn. Dezgeh li ser helwesta xwe ma û kesên gazinkar bi tometine seyr tometbar kirin li şûna ku bi awayekî pîşe li wan vegerîne.
Dezgehê biryara xwe bi vê yekê şîrove kir, ku xizmeta Real IPê rê dide bikaranîna teknîkên VoIPê bo çêkirina pêwendîyên telefonî bi rêya înternêtê, her weha dezgehê dît ku tenê bikaranîna teknîka VoIPê bo çêkirina pêwendîyan, destdirêjî ye der mafê wê de. Doktor Îmad Sabûnî bilindkirina nirxê xizmetê bi vî awayî şirove kir ku “ew berjewendîyên dezgehê ji çêkirina telefonan bi dizî bi rêya înternêtê diparêze.”
Astengkirina Real IPê tu bandor li xizmeta pêwendîyan ya ku xwe disperse VoIPê nekir ji ber ku kompanîyên pêşkêşvan çareserîyên taybet bo bazara Sûrîyeyî pêşkêş kiribûn, ev çareserî jî ketin qonaxa pratîk de piştî astengkirina xizmetê li ser hisabên ku beşdarîya xwe bi nirxên nû, nû nekiribû. Di warê pratîk de, naskirî ye mirov karîbû (dibe ku hê jî dikare) biçe ofîseke taybet li himber zanîngeha Şamê û bi ribê nirx, pêwendîyeke navdewletî çêbike. Ev ofîs; herî kêm ji sala 1999an ve hene û navdar in her weha dibe ku hevrêzîyek di nav karê wan û dezgeha pêwendîyan de hebû.
Di heman demê de, bilindkirina nirxê xizmeta Real IPê bû sedema gelek xisaran bo kompanîyên teknîkî yên Sûrîyeyî û pêşxistina programdanînên xwedî çavkanîyeke vekiî ji ber astengkirina xizmeta cvsê bi awayekî pratîk nepêkan bû her weha birêvebirina malperan ji hundirê Sûrîyeyê ji ber astengkirina xizmeta sshê li Sûrîyeyê nepêkan bû. Bikarênerên înternêtê yên pêşketî ew bûn kesên herî ziyanxwar ji bilindkirina nirxê Real IPê li cem dabînkerên xizmetê yên bi tenê di 2004an de, ji ber vê biryarê gelek ji wan neçam man ku ji Sûrîyeyê koçberî dewletekê ku internet lê peyda ye bibin û ez sê hevalên xwe nas dikim ku ji ber nebûna înternêtê ji Sûrîyeyê koçber bûne.
Bandora Tora PDNê
li gel destpêka xizmetên PDNê di 2005an de, dezgehê hewl da ku heman bendên li ser tora kevin pêk bîne ji nav wan bendan jî siyaseta astengkirinê lê wê helwesta xwe bêyî ragihandina sedeman guhert û hemû xizmetên astengkirî piştî astengkirinê bi sê rojan hatin vekirin. Bi vî awayî, du sîstemên karên dabînkerên xizmetê li Sûrîyeyê çêbûn:
- Sîstema kevn, ji alîyê dabînkerê dezgeha pêwendîyan û dabînkerê komeleya agahîyan ve tê bikaranîn, her du jî hemû xizmetan asteng dikin û 4200 lîreyê mehane ji bo gihaştina wan destine.
- Sîstema tora zîrek ku ji alîyê dabînkerê Aya ve tê bikaranîn ew jî hemû xizmetan an tevan vekirî dihêle.
Ji lew re, piranîya bikarênerên înternêtê yên pêşketî berê xwe dan dabînkerê Ayayê û dabînkerê Komeleya Agahîyan rastî xisara bi melyonên lîreyan mehan hat ji ber ku asta bikaranîna wê ji alîyê beşdarvanên ku demekê dirêj li ser înternêtê derbas dikin, hate nizimkirin.
Dabînkerê Komeleya Agahîyan berê xwe da gelek awayan ji bo rawestandina xisarê ji nav wan jî fişara li ser Ayayê bo astengkirina xizmetên vekirî. Tu belge der barê hurgilîyên buyerên ku di vê qonaxê de çêbûn li cem me tunene û eger şer di nav her du dabînkeran de di îlon ta cotmeha 2005an de çêbûbe, dê hola wê dezgeha pêwendîyan, rûpelên rojnameyan û hin malperên înternêtê be her weha çekên wan jî dê nivîsarên ku dezgeha pêwendîyan li dijî dabînkerî sor dike her weha hin biryarên tev li hev ên dezgehê ku him li alîyê vî dabînkerî ye, him jî li alîyê yê din e.
Dawîyê, Komeleya Agahîyan siyaseta xwe ya astengkirinê guhert û di şeva 1/11/2005an de; piştî salekê ji astengkirina xizmeta Real IPê, siyaseta astengkirinê ya nû kete warê cîbicîkirinê de û ta nuha jî bikarhatî ye.
Bi rêya bikaranîna siyaseta astengkirinê ya nû, bikarênerên înternêtê yên ku xwe dispêrin dabînkerê Komeleya Agahîyan ya Sûrîyeyî dikarin bigihên piranîya xizmetên înternêtê, xizmetên astengkirî xizmeta SMTPê jî ya ku şandina ênailan bi rêya dabînkerekî serbixwe peyda dike her weha hin xizmetên din ên ku qedexeya qanûnî li ser wan heye li xwe girtibû, lê tu lîste bi navên wan li cem me tuneye.
Rewşa dema nuha
Dema ku Doktor Amir Salim bû wezîrê pêwendîyan, wî biryareke betalkirina bilindkirina nirxê xizmeta Real IPê derxist û nirxê xizmeta vegerîya 200 lîreyên Sûrîyeyî mehane.
Ev biryar ne xwedî bandoreke mezin bû li ser sûdgirên vê xizmetê ji ber ku piranîya xizmetên astengkirî li ser dabînkerê Komeleya agahîyan hatibûn vekirin û xizmetîn vekirî jî li ser dabînkerê Ayayê weke xwe mabûn lê di heman demê de dabînkerê dezgeha pêwendîyan tu guhertin di siyaseta xwe de çênekiribû, ji ber wilo sûdgirê wan ê sereke ew bûn beşdarvanên ADSLê yên ku dixwazin xizmetên astengkirî bikar bînin û hejmara wan jî kêm e ji ber ku hejmara beşdarvanên xizmeta ADSLê bi tevahî bi sedan e û ne zêdeyî 1000 kesî ne li Sûrîyeyê tevî.
Pêşeroja ragihandina li ser înternêtê li Sûrîyeyê
Di sala 2005an de gelek malperên ragihandinê yên Sûrîyeyî li ser înternêtê hatin çêkirin û vê yekê ta destpêka sala 2006an jî berdewam kir dema ku malpera Elraî ya kevnar hate astengkirin û pişt re malpera Neynika Sûrîyeyî www.syriamirror.net ya bêalî û serbixwe piştî bêhtirî du sal û nîvan ji serkeftinê, malpera Elmeşhed Elsûrî (Dîmena Sûrîyeyî) berî destpêka xwe hate astengkirin û paşê her du malperên Şam press û Syria Newsê ku piştî heftîyekê ji astengkirinê hatin vekirin. Ev buyer bûn sedema giranîya tevgera çêkirina malperine nû û endîşeyek di nava ragihandina înternêtê de der barê sûdeya pereyên ku li Sûrîyeyê, li ser ragihandinekê ku bê sedem tê astengkirin û bê garantîyên berdewamîyê kar dike, tên xerckirin.
Astengkirina rojnivîskên BlogSpotê reşbînî li ser nerîna ragihandinê di pêşerojê de li Sûrîyeyê zêde kir ji ber rojnivîsên elektronî ku weke yek ji giringtirîn navgînên ragihandinê tên dîtin, li Sûrîyeyê astengkirî ne.
Xuya dibe ku civaka Sûrîyeyî ber bi çêkirina hejmareke mezin ji forûman ve diçin ji ber ku hê jî metirsîya astengkirina forum û civakên elektronî ji ya malperên ragihandinê kêmtir e, lê ev yek nayê wateya ku ew di rewşeke ewle de ne.
Ji lew re em dikarin pêşeroja ragihandina înternêtê li Sûrîyeyê li gor vî sînaryoyî pêşbînî bikin:
- Geşbûna ragihandina elektronî ya serbixwe li Sûrîyeyê bi paş ve dikeve û di heman demê de miqtebûnek ji alîyê hikûmetê heye ku piştgirîyê bide ragihandina fermî li ser înternêtê.
- Di bin sîya vê fişara li ser ragihandina serbixwe, ragihandina fermî geş dibe û gelek xwîneran bi alîyê xwe ve tîne.
- Azadîya ku gihaye ragihandina elektronî li sûrîyeyê kêm dibe, giringîya wê jî di heman demê de lawaz dibe û bêhtir bi paş dikeve.
- Tevgera rojnivîskên elektronî kêm dibe û gelek nivîskar ji xizmeta herî biserkeftî li ser asteke cîhanî Google Blogs berê xwe didin xizmetên rojnivîskine din ku ne astengkirî ne.
- Avakirina forûman çalak dibe û li gel wê jî beşdarîya Sûrîyeyîyan di wan de jî zêde dibe, tê pêşbînîkirin ku gelek forûmên biserkeftî dê ta sala 2007an derkevin.
- Avabûna ragihandina welatîyane Citizen Media hêdî dibe li Sûrîyeyê ji ber ku qanûnên nuha azadîya derbirînê bi awayekî têkûz ji welatîyan re naparêze her weha rewşa civaa Sûrîyeyî ya îroyîn nabe bingeh ji bo avabûna ragihandineke takekes a cihêreng.
- Xwespartina li ser êmailê ji bo danûstendina nivîsên ragihandinê ji malperên astengkirî ji alîyê civaka Sûrîyeyî ve zêde dibe.
- Malperên ragihandinê bi zimanê Erebî ku Sûrîyeyîyan armanc dike û ji derveyî Sûrîyeyî ve tê birêvebirin, derdikevin. Bandora wan bi sedema fişara li ser ragihandina serbixwe ya ku ji Sûrîyeyê derdikevin, zêde dibe.
Da ku malperên ragihandinê yên elektronî berdewam bikin, divabe hêmanin zehmet peyda bin:
- Karê di çarçoveya azadîya ku roj bi roj lawaz dibe û di bin fişara berdewam li ser xercîyên wan.
- Berfirehkirina xercîyan ji hundir û derveyî Sûrîyeyî.
- Balkişandina xwînerên ji derveyî Sûrîyeyê ku rastî metirsîya astengkirinê nayên.
- Avakirina navendên rêveberîyê yên alternative ji derveyî Sûrîyeyê da ku karibin alîkarîya projeyê bikin eger ew rastî astengkirinê ji hundir ve hatin.
Dibe ku malperên nikarin li gor van rikberîyan bin, rastî metirsîya rawestanê bin û çareserîya herî guncan ji wan re ew e ku bibin forûm an civkên elektronî.
Piştî vê lêkolîna der barê ragihandina Sûrîyeyî de, divabe em behsa rewşa dersdayîna ragihandinê li Sûrîyeyê bikin, ji ber zanîngeh stûna çêkirina ragihêneran ya serek ye.
Rewşa dersdayîna ragihandinê li Sûrîyeyê
Siyaseta hînkirinê li Sûrîyeyê xwe spart du prensîpên sereke: prensîpa bêperebûna hînkirinê di hemû qonaxan de her weha prensîpa hewndina hemû xwendekarên Sûrîyeyî yên ku dîplomaya bekeloryayê stendine di zanîngehên Sûrîyeyî de ew jî piştî çêkirina berhevdanê ku li gor astên xwe dikevin beşekî zanîngehê de.
Di tecrubeya hewandina li nava zanîngehan de diyar dibe ku ew ne girêdayî planên geşepêdanê û pêdivîyên bazara kar bû lê xwe spartibû du stûnên sereke, belavbûna bidirêjkayî û hewandin ku li gor nerîna wan bêperebûna hînkirinê di hemû qonaxan de taybet di qonaxên bilind de, beşeke sereke ye ji pêvajoya geşepêdan û demokrasîyê ye, lê ev yek bêbandor bû li ser rewşa kar di dezgehên dewletê de jî ku rêjeya kesên ji qonaxên bilind derçûyîne, di nav dezgehê dewletê de ji 8-12% bû û derdora 66% ji karmendan, dîplomaya navîn an kêmtir bi wan re ye.
Ev siyaset li gel kêmbûna dayîna pereyan ji alîyên hikûmetê bo hînkirinê bi taybet beşên pratîk û lêkolînên zanistî li gel hebûba hejmarekr mezin ji xwendekaran (4.2 melyon xwendekar), bû sedema nizimbûna asta hînkirinê û vê yekê di hemû zanîngeh û fakulteyên Sûrîyeyî de xuya kir lê di faculteyên teorî bi taybet di zanistên mirovî û ragihandinê de xirabtir bû, ji ber nebûna kesên xwedî jêhatin, sextekarî, paşketina metiryalan û awayên dersdayînê yên paşketî bû sedema derçûyîna kesên ku nikarin bi awayekî pratîk bikevin kar de.
Ragihandin –hînkirina normal
- Tevî ku hejmara zanîngeha li Sûrîyeyê 12 zanîngeh in; 4ên hikûmî û 8ên taybet e, lê fakulteya ragihandinê li tu yekê ji wan tuneye, tenê beşê ragihandinê di zanîngeha Şamê de girêdayî fakulteya wêje û zanistên mirovî heye, ev beş jî gelek salan tenê ji bo xwendekarên girêdayî Partîya Beisê ya serwer bû. Navê beşê ragihandinê berî du salan lê hate kirin ku berî wê bi nave beşê rojnamegerîyê dihate naskirin û serokê beşê ragihandinê di zanîngeha Şamê de dîplomaya pijîşkîya zanistên civakî pê re ye.
Nebûna pisporîyê di metiryalan de her weha nebûna planeke dersdayînê tiştekî diyar e, xwendekar hemû tiştên girêdayî ragihandinê dixwîne: edîtekirina rojnemavenî – cureyên ragihandina nivîskî – cûreyên ragihandinê û veguhertina wan bo television – belgekirin – hunerên nûçeyan – belavkirina navgînên têkilîyê – tevgera navgînên têkilîyê ya dîrokî – teknîkên ragihandinê û agahîyan – derhênerîya rojnamevanî ya nivîskî – berhemdayîna bihîstî û dîtbar – şêweyên sererastkirinê yên ragihênerî …. hwd tev li gelek matiryalên çandî taybet di sala yekemîn de mîna dîroka şaristanîyê, çanda neteweyî ya sosyalîst … ev metiryal agahîyeke giştî, ne kûr dide.
Ev metiryal bi lez û bi şêweyê simînerên vegotî tên dan û xwe dispêrin sîstema jiberkirinê. Lê ya rast ew e ku beşekî rojnamegerîya nivîskî yê taybet hebe, beşekî rojnamegerîya vegotî û bihîstî hebe û beşekî teknolocîyaya agahîyan hebe û ji wan beşan jî şaxên psporîya radioyî, television, rojnamegerîya çapkirî û ya elektronî hebe ….
- Beşê Pratîk: dersdayîn di beşê ragihandinê de dersdayîneke teorî ye û tu alîyên pratîk û teknîkî tê de tunene her weha tu zanyarî û jêhatinên pratîk di warê karê ragihandinê de peyda nake, valabûna vî beşî ji alavên teknîkî yên ku xwendekar dikarin wan di perwerdeyên pratîk de bikar bînin, vê yekê teqez dike. Tu odeyên ku alavên pêwîst bihewîne, tunene ne Kamîre, ne çapker, ne internet, ne alavên montackirinê, ne stodyoya radyoyî an television …. Hwd hene. Ta bi kompyûteran jî di demên dawî de ketin vî beşî de û hejmara wan jî hindik bû û tenê hebûna wan hewldanek bû bo avakirina alîyekî kompyûterî bû li cem xwendekaran da ku karibin ji programên ragihandinê yên taybet fêm bikin, lê ev yek jî kete warê bêfêdebûnê ji ber k utu agahîyên hêja nedidan xwendekaran û tenê ew fêrî tiştine giştî dikirin. Ji alîyek din ve, tu pirtûkxaneyeke ragihênerî ya taybet jî nebû.
di warê stacên pratîk de, ew şeklî ne û li ser du beşan tên dabeşkirin:
- Perwerdeyeke berhemdayînê di sala sêyemîn de (di betlaneya havînê de): di vê perwerdeyê, xwendekar seredana dazgehên ragihandinê yên fermî dikin: Rojnameyên fermî (Tişrîn – ElBeis – Elsewra) – ajansa SANA ya nûçeyan – Telvisiona Sûrîyeyî ya fermî. Di van seredanên kurt de, xwendekar çac bi hin alîyên kar di van dezgehan de bi awayekî teorî dikevin bê ku bikevin warê pratîk de, ev seredan di pêşî de di bin kontrola gêvila karmendên dezgehan de ye, ew ne li gor planekê tê çêkirin û formeke pak destine ji lew re tu encamên wê bo xwendekar tunene û tu zanyarîyan naxe nav destê wî de.
- Di salên xwendinê yên sêyemîn û çaremîn de ji xwendekar tê xwestin ku ew belgeyan ji ragihandina fermî (heman alîyên navbûrî) pêşkêş bikin ku karê wan yê meydanî di yekê ji van dezgehan de teqez dike, lê ev yek jî ne bi hevrêzîya di nav van alîyan û zanîngehê de çêdibe û tu programekî taybet û zelal û tu planeke destnîşankirî bo wî tuneye, lê ew li ser jîrbûna xwendekar dimîne an jî li ser zîrekîya wî bê ew ta çi astê dikare piştgirî û piştevanîyê bo pêkanîna vî karî bidest bixe, ji bilî xalûxwarzêtîyê li vir, cardin ev yek li gor gêvila karmendên van dezgehan dimîne ku piranîya caran bîrokrasî ne û bandora vê yekê jî bi neyênî li xwendekaran dibe, ji lew re xwendekar di vê rewşê de kar dike da ku karibe îmzeyên ku karê wî yê pratîk di warê ragihandinê de di van dezgehan de; bê ku ev kar rastî kiribe teqez dikin, bide hev, ji ber ya herî giring bo wî ew e bidestxistina rêjeyên ku bi rêya van îmzeyan têne bidestxistin.
Ev yek di encamê de dibe sedema derçûyîna kesên ne pispor, nezan û ne teknîkî ji beşê ragihandinê, eger wî rahişte alaveke ragihênerî mîna kamîrayê, ew dê nizanibe ne bi awayekî teknîkî ne jî bi awayekî hunerî wê bikar bîne lê di heman demê de dibe ku ew karibe bi awayekî teorî behsa bikaranîna alavê bike. Ya herî xirab ew e ku kesên derçûyî rojnameger in lê nasnameya wan ya ragihandina profesyonal tuneye.
- Xwendina di Zanîngeha Şamê de- beşê ragihandinê, xwendina bilind tê de tuneye.
Ragihandin –xwendina serbest
Tecrûbeya xwendina serbest nû li Zanîngeha Şamê hate çêkirin û derfet li pêş bi hezaran ciwanên ku nikarîbûn xwendina xwe di zanîngehê fermî de ji ber nizmbûna astên wan berdewam bikin, vekir da ku ew jî karibin xwendina xwe berdewam bikin û cihê xwe di kar de xweş bikin.
Tevî ku salana zanîngehê –li gor hin alîyan- 2 bîlyon lîreyên sûrîyeyî ji qezencên xwendina serbest destine lê ew heman binesazîya xwendina fermî bêyî peydakirina tu pêşketinê an xizmeteke nû ji bo vê binyadê, ji lew re nearamîyek di rêveberîyê de çêbû ji ber dema her du xwendinan û ezmûnên wan.
Pirsgirêka xwendekarên xwendina serbest ya pêşîn ew e kêmbûna hejmarên simînerên her metiryalekî û komkirina hemû simîneran di her du rojên betlaneya xwendekarên fermî de.
Tevî ku zanîngeh gelek qezencan ji vê xwendinê digire lê ta nuha tu gavên piştevanî an pêşxistina vê xwendinê neavêtiye, kesên berpirsyar jî li himber zêdebûna xwendekarên xwendina serbest ketibûn temaşeyê ta dawîyê di sala xwendinê ya 2005an – 2006an de, zanîngehê nema karîbû daxwaznameyan qebûl bike ji lew re rêveberîyê rawestandina qeydkirinê di hin beşan de ragihand –mîna ragihandinê – her weha hin beşên din jî girt – mîna pakkirina çandinîyê ji ber ku gelek çewtî di programê pakkirina çandinîyê de ji alîyê zanistî ve hate dîtin û metiryal bi xwe ji bo cotkaran li Misirê hatibû danîn û bê guhertin hate veguhestin bo xwendekarên endazyarîya çandinîyê!!!- ta ku ev pirsgirêk were çareserkirin, lê tu daxuyanî ji bo raya giştî bi armanca zelalkirina sedemên van biryaran nehatin dan.
Pirsgirêkên xwendekarên xwendina serbest –taybet yên beşê ragihandinê- zêde dibin û ji bilî hemû astengîyên bûrî, nebûna alîyê pratîk yan jî rêbazê lêkolînan di xwendinê de tuneye ta bi wî awayî teşeyî jî yê ku di xwendina fermî de peyda ye, bo xwendekarên xwendina serbest ne peyda ye, pirsgirêk ne tenê bi nebûna alavên ku pêdivîya xwendekar bi wan heye girêdayî ye (Stodyo, kamîre … hwd) lê binyada metiryalan jî behsa awayên pratîk û teknîkî nakin, metiryalên wan tam teorî ne. ev beş weke beşekî têkilîyên giştî û rêklamgerîyê ye, ne wekî yê ragihandinê ye.
Metiryal lêkolînên xwe li ser îdyolocîyê ava dike û bale dikşîne ser teorîyên sosyalîstê û nerîna wan ji ragihandinê re û dide ber teorîyên kapîtalîstê bê ku behsa teorîyên nû bike.
Nebûna xêzandin û birêvebirinê û belavbûna sextekarîyê bi awayekî yekser bendorê li dezgehên fêrkieinê dike. Eger em behsa tecrûbeya beşê ragihandinê weke mînak bikin, em ê bibînin ku vê tecrubeyê di sala 2003an de dest pê kiriye û tenê piştî 3 salan di sala 2006an de, rêveberîyê dît ku hejmareke mezin û nepêşbînîkirî ji xwendekaran dixwazin navên xwe qeyd bikin ji û şokbûnek ji rêveberîyê re çêbû di encamê de hate zanîn ku binaszîya wan nexurt e, dema ku metiryalên Misirî yekem car di sala yekemîn de hate dayîn, di sala duyem de metiryalek din ku ji alîyê mamosteyên Sûrîyeyî ve hatiye danîn hate bikaranîn û serenavên madeyan heman serenavên metiryalên kevn bû, tevî ku ev metiryal taybet bo vî beşî hatin çêkirin lê rêveberîyê piştî du salan dît ku ev metiryal ne li gor xwendina serbest in her weha dît ku pêdivîya programên hînkirinê bi perwerdeyeke pratîk û teknîkî heye û nebûna wan dê bihêle pêvajoya hînkirinê bê sûd be wekî ku berpirsên hînkirinê nizanin ku pêdivîya hin beşan bi alavên taybet û perwerdeyeke pratîk heye. Ji lew re, çarenûsa vî beşî ew bû ku qeydkirin lê hate sekinandin ta dema çareserkirina van pirsgirêkan.
Binpêkirinên di sala 2006an de
Binpêkirinê ku der mafê azadîya derbirînê û rojnamegerîyê de li Sûrîyeyê di sala 2006an de çêbûne diyar dikin ku kontrola dewletê li ser ragihandinê bi rêya jîngeha qanûnî ya ku bi xwe ji bo vê armancê çêbûye, hê jî berdewam e her weha dewlet hin xalên sereke di pevajoya ragihênerî de mîna belavkirin û rêklamgerîyê pawan dike û desteyên ewlekarîyê destêwerdanê dikin da ku pênûsên ji derveyî sînorên xêzkirî rawestînin û tu rol ji sendîkeyên rojnamevanan re di parastina rojnamevanan û rojnamegerîyê de tuneye, ev yek jî ne tiştekî nû ye li Sûrîyeyê lê di sala 2006an de komkujîyek der heqê înternêtê de çêbû hişt ku ew sal ya her pîs be ji çaxa ku internet derbasî Sûrîyeyê bûye her weha rola grûpên îslamî ya berfireh û metirsîdar di dorpêçkirina azadîya derbirînê de zêde bû.
Binpêkirinên Hikûmetê
- Qedexekirina derbasbûna weşanan: di sala 2006an de, qedexekirina derbasbûna weşanan bo Sûrîyeyê zêde bû çi bi awayekî demdemî be û çi jî bi awayekî berdewam be li gor nivîsarên ku di hejmarên wan weşanan de belavkirî bû, ji nav rojnameyên ku bi temamî ji derbasbûnê hatin qedexekirin Elnehara Libnanî, Elmuhrir Elerebî ya Libnanî û Elşerq Elewseta Londonî ya ku wezîra koçberên Sûrîyeyî Buseyna Şeban tê de dinivîse ?!! her weha hejmarek ji rojnameyên îraqî, rojnameya Elheyat ya Londonî gelek caran rastî qedexekirina derbasbûnê hatiye ew jî li gor madeyên ku di hejmarên wê de belavkirî ne, her weha gelek rojnameyên biyan ên Fransizî, Brîtanî û Îngilîzî jî rastî qedexeya derbasbûnê hatine û hejmarek ji rojnameya Syria Today ya ku li herêma azad ya ragihandina Sûrîyeyî derdikeve, rastî qedexekirinê hat, hê jî wezareta ragihandinê ya Sûrîyeyî tam kontrolê li ser biryarên qedexekirinê dike.
- Berdewamîya girtina rojnamevan Enwer Sati Esferî: Rojnamevan Enwer ji alîyê ewlekarîya leşkerî ve di 1/8/2002an de hate girtin, zayîna wî 1959 e, nuha li zindana Sêdnayayê ye û bo dadgeha ewlekarîya dewletê ya bilind li Şamê hate veguhestin û sizaya 5 salên zindanê lê hate birîn, hêjayî gotinê ye ku Esferî berî nuha ji 1978an ta 1993an bi tomata girêdana wî bi partîya Beisê ya îraqî ve hatibû girtin tevî ku wî di her du rojnameyên Elsewra û Elcemahîr yên fermî de kar dikir, piştî ku ji zindanê derket wî berê xwe da Mîrîtîyên Erebî û li wê deverê bi rojnameyên xelîcî û radyoya Sewt Elereb re kar kir heta ku dawîyê li kovara (Elîmaratî) weke sekretêrê êdîterîyê kar kir, di seredaneke wî ya Sûrîyeyê de hate girtin ta roja îro.
- Girtina peyamnêrê rojnameya Elneharê: desthilatên Sûrîyeyî peyamnêrê rojnameya Elnehara Libnanî yê Şamê Şeban Ebûd, roja pêncşemê 2/3/2006an girt, roja yekşemê 5/3/2006 bi tometa belavkirina nûçeyên rojnamegerî yên sextet pêşberî darizandina leşkerî sekinî, mijar girêdayî raporekê bû ku Şeban di rojnameya Elneharê de berî du rojan ji girtina wî belav kiribû û behsa guhertinên nû di beşê muxaberata leşkerî kiribû ku guhertin û veguhestina gelek serokên beşan li gor wê guhertinê çêbûbû.
- Girtina Mihemed Xanim: rêveberê malpera Sûrîyûn ya elektronî, di roja 31/3/2006an de ji mala xwe ya li parêzgeha Reqayê hate girtin û di beşê Filestînê li Şamê rastî lêpirsînê hat paşê bo dadgeheke leşkerî bi tometa îhanetkirina serokê komarê û nizimkirina dewletê û çêkirina nakokîyên tîreyî hate veguhestin. Ew bi saleke zindanê hate sizakirin paşê sizaya wî bo şeş mehan hate nizimkirin û di 1/10/2006an de pişytî bidawîbûna sizaya wî, hate berdan. Ya herî xirab jî ew bû berdana wî ji karê wî yê fêrkirinê.
- Cezakirina rojnamevan Yamin Hisên: serokatîya zanîngeha Beisê li bajarê Homsê, biryara cezakirina xwendekar Yamin Hisên xwendekarê sala duyem di beşê bîrkarîyê de stend û ew werzekî xwendinê ji destpêka werzê xwendinê yê duyem 2005-2006 ji ber kirêtkirina nave zanîngehê, dûrî zanîngehê xist.
- Girtina rojnamevan Mîşêl Kîlo: ji ber îmzekirina wî ya li ser ragihandina Şam-Beyrût/Beyrût- Şamê ya ku nerîna hin rewşenbîrên Sûrîyeyî û Libnanî der barê têkilîya di nav her du welatan de dide xuyakirin her weha ji ber rola wî çalak di tevgera sivîl û siyasî de, rêveberîya muxaberata giştî di 14/5/2006an de ew girt piştî ku vexwendineke telefonî bo seredana avahîya rêveberîyê bi cih anî, hê jî di zindana Şamê ya navendî (Edra) de ye.
Rojnamevan Mîşêl Kîlo li Laziqîye di salal 1940î de çêbûye, endamê Yekîtîya Rojnamevanên Sûrîyeyî ye û weke damezrênrerê yek ji komîteyên vejandina civaka sivîl e her weha yek ji kesên beşdar di nivîsandina (( Ragihandina Şamê)) de ye û wergêr e ku giringtirîn pirtûkên siyasî yên nûjen ji Almanî wergerandîye Erebîyê û pirtûka herî giring ya “Embiryalîzm û vegerandina berhemdayîna peye” ku ji nav weşanên Wezareta çandê ya Sûrîyeyî di sala 1986an de derket. Berî nuha ew di salên hefêyî de ji ber danûstendinekê di nav hin nivîskarên Sûrîyeyî û serkirdeyên partîyan hatibû girtin.
Hêjayî gotinê ye ku rojnameya Elsewra di 11/7/2006an de kampanîyeke kirêtkirina navê rojnamevan Mîşêl Kîlo dema ew girtîbû dabû destpêkirin ew jî bi rêya belavkirina gotareke rojnamevaneke Libnanî bi nave Marya Marûf li jêr serenavê (li gel Beşar Elesed û liberxwedanê) tê de Mîşêl Kîlo bi dîtina wezîrê Libnanî Merwan Himadê li Qubrusê û wergirtina pereyan ji bo belavkirina wan li ser îmzekarên Ragihandina Şam – Beyrûtê, hatibû tometbarkirin, di gotarê de hatibû nivîsîn: ((rewş roj bi roj rastîya gotinên Serok Elesed derbarê komploya ku ji Libnanê li dijî Sûrîyeyê tê kirin, diyar dike, Libnan jî bûye cihê wê komployê, eger ne wisa be, ma çi wateya tiştê ku di nav Merwan Himadê û Mîşêl Kîko de di civîna li Qubrusê de çêbû? Gotinên Elsenyûra yê ku soz da Beşar Elesed ku Libnan dê nebe pira komploya li ser Sûrîyeyê, çawa tên şirovekirin? Li gor lêpirsînan, Kîlo pere ji Himadê wergirtine û li ser îmzekarên ragihandina Beyrût – Şamê hatine belavkirin. ))
Mîşêl Kîlo xwe ji hundirê zindana Edrayê bersiva gotinên nivîsara Marya Melûf da û got:
((ez tu caran neçûme Qubrusê, ne jîmin wezîr Himadê ne li Beyrûtê ne jî li Qubrusê dîtiye, ne min ew li tu deverê nas kiriye, ne jî wî min nas kiriye. lêpirsîna ku bi min re hate çêkirin behsa Qubrusê û Mamoste Himadê tê de nehatiye kirin, ez jî di vir de matmayîn xwe didim xuyakirin ji ber ku rojnamevaneke Libnanî encamên lêpirsîneke ewlehî Sûrîyeyî sirî nas dike her weha encamên lêpirsînê jî li ser rûpelên rojnameyeke Sûrîyeyî belav kiriye, doza min hîn di destên dadgehê de ye, ji lew re divabe belavkirina nivîsara Xanim Martya Melûf rastî cezakirinê were û rojnameya Elsewrayê baş vê yekê dizane ku belavkirina vê nivîsarê destdirêjîye der mafê dadgehê de her weha nave min li pêşa raya giştî ya Sûrîyeyî reş dike ku ez bawer im ew tiştên di rojnameya ((Elsewra)) û rojnameyên rêjîmê yên derewan de bawer nakin.
Lê ez ê dozekê li dijî Xanim Marya û rojnameya Elsewrayê rakim û bi rêya qanûnê dê çavkanîyên agahîyên xwe diyar bike da ku ez wan çavkanîyan jî bikişînim dadgehê. Ez banga xwe ji bo hemû îmzekarên Ragihandinê yên xanim Melûf navên wan reş kiriye dişînim, ku ew dozekê li wê û rojnameya Elsewrayê li Libnan û Şamê vekin da ku pûştîya siyasî ya ku di çil salên bûrî de li her du dewletan belv bûye, me tune neke)).
Rojnameya Elsewrayê mafê bersivdayînê yê ku li gor nirxên sincî û qanûnî yên rojnamegerîyê parastî ye, neda Mîşêl Kîlo. Her weha dadgehên Sûrîyeyî Mîşêl Kîlo ji vekirina dozekê dijî rojnameya Elsewra û rojnamevana Libnanî Marya Melûf qedexe kir û parêzerê giştî daxwaznameya doza ku ji alîyê Mîşêl Kîlo ve hatiye pêşkêşkirin red kir û bi vî awayî ew ji mafekî wî yê destûrî bêpar hişt. Mîşêl Kîlo li pêşberî dadgehê bi tometa (lawazkirina hasten neteweyî) li gor madeya 285an û (nizimkirina dewletê û çêkirina nakokîyên rêbazî) li gor madeyên 287 – 307 – 376 ji qanûna cezakirinê ji ber belavkirina nivîsarekê serenavê wê “hişyarîkirinên tîreyî” tê dadgehkirin.
Dadwer biryara berdana Mîşêl Kîlo di 19/10/2006an de derxist lê parêzer giştî yê yekemîn li Şamê Merwan Ellûcî ev biryar betal kir û hin tometên nû spartin Mîşêl Kîlo û rûniştinek di 21/10/2006an de li dar xist tê de doz bi van tometan girt, her weha got ku roja şemîyê roja betlanê ye û nabe hokum di wan rojan de derkevin ji lew re biryara berdanê hate redkirin. Ji ber axaftina wî ya bi zindanîyan re der barê Ragihandina Beyrût – Şamê de û şirovekirina wê ji wan re, ew di 6/3/2007an de ji bo dadgeha leşkerî hate veguhestin da ku li gor beşê (B)yê ji benda 150 ya qanûna cezayan ya leşkerî ku dibêje: (cezaya zindana demkî ya ne zêdeyî 5 salan li ser çi kesê ku gotareke an nivîsareke siyasî dibêje an belav dike bi mebesta propagandayê ji bo partî, komele an desteyeke siyasî ya qedexe, tê pêkanîn) were dadgehkirin.
- Girtina rojnamevanekî Swêdî: wezareta derve ya Swêdê di 26/6/2006an de, girtina rojnamevanekî Swêdî ku bi xwe Filistînî ye li Sûrîyeyê bi tometa îhanetkirina dewleta Sûrîyeyî, ragihand. Li gor navgînên ragihandinê yên Swêdî, rojnamevanê ku ew bi nave Reşîd Elhece pênase kir ku temenê wî 61 sal e li firokgeha Şamê hate girtin û bi tometa îhanetkirina dewleta Sûrîyeyî di hevpeyvînekê de li gel koçberekî Sûrîyeyî berî deh salan, hate pirsyarkirin. Li gor raporan, koçberê Sûrîyeyî di hevpeyvînê de rexn li rêjîma Sûrîyeyî kiribû.
- Berdana şandera France Pressê: desthilatên Sûrîyeyî şandera Ajensa France Pressê ya taybet bo Sûrîyeyê (Joyl Besol) di sibeha 7/8/2006an de bêyî şirovekirina sedeman ji Sûrîyeyê berda. Rêveberê rojnamegerîya biyan di wezareta ragihandin de Joyl Besol ya Libnanî vexwend û 12 saet weke muhlet dane wê da ku ji Sûrîyeyê derkeve û diyar kir ku ew li gor agahîyan kar dike bê ku karibe şirovekirineke fermî bo vê biryarê pêşkêş bike.
- Girtina Rojnamevan Muhened Ebdilrehman: ji ber çêkirina hevpeyvînan li gel opozisyona siyasî û çalakvanên civaka sivîl ku rojnamevan li ser malpera Elîqaa Eldîmoqratîyê belav dike, beşê ewlehîya siyasî li Gundewarê Şamê di 7/9/2006an de piştî gereke wî ya Qamişloyê bi armanca çêkirina hevpeyvînan der barê rewşa giştî de li gel çalakvan, ew girt. Ebdilrehman heftîyekê windayî ma û tu agahî li ser devera ku ew lê ye di dest tu kesê de tunebûn heta dawîyê dezgehên ewlehîya siyasî beşê gundewarê gotin ku ew li cem wan û sê heftîyan li cam wan ma heta dawîyê ew berdan. Xwendekarê nvbûrî nivîsarek li jêr serenavê (eger tu bûzî bî, nêzî zanîngeha Beisê nebe) belav kiribû tê de behsa kafêtêryayên zanîngeha Beisê û belavbûna wan bi awayekî tîreyî kiribû ku li gor nivîsara wî ev yek diyardeyek e û bi zelalî di fakulteya wêjeyê de û ya endezyarîya avakirinê de diyar dibe.
- Rawestandina weşana kenala Şamê: berpirsekî di kenala Şamê ya Sûrîyeyî de got ku wezîrê ragihandinê Mihsin Bîlal biryareke devkî bo rawestandina weşana kenala taybet ku xwedîyê wê Mihemed Ekrem Elcindî ye û ji alîyê derhêner Maemûn Elbinî vet ê birêvebirin, bêyî diyarkirina sedeman derxist. Kenal 8ê sibeha şemîyê de roja 28/10/2006an li ser her du peytên Nillsat û Arabsatê sekinî, berpirsê kenalê dibêje ku biryara rawestandina kenalê di roja amadekarîyên pêşkêşkirina yekemîn bultena nûçeyan de bû her weha diyar kir ku kenalê tiştekî ku bibe sedema sekinandinê pêşkêş nekiriye.
- Komkujîya înternêtê: destnîşankirina hemû malperên ku di 2006an de hatine astengkirin zehmet e lê bêguman ew sala herî xirab bû ku tu malperên opozisyona Sûrîyeyî li hundir û derveyî Sûrîyeyê nekirî nemabû û di 2006an de du tişt di vî warî de çêbûn, pêşî dema ku hikûmeta Sûrîyeyê di 2006an de biryara astengkirina rojnivîskên elektronî BlogSpot yên ku malpera Google ya cîhanî bêpere pêşkêş dike û dibe ku ev biryar ya herî zehmet bû ji nav biryarên astengkirinê yên ku ji destpêka bikaranîna Sûrîyeyîyan ji înternêtê re li ser wan tê pêkanîn.
Ya duyem jî ew bû astengkirina malpera ragihandinê ya serbixwe Elmeşhed Elsûrî www.syriaview.net ji ber nivîsarekê ku ji alîyê sernivîsarê wê Mazin Derwîş li jêr serenavê (Nameyine ewlekarî) hatibû nivîsîn, tê de behsa doza girtina hin îmzekarên ragihandina Beyrût – Şamê kiribû û li pêşîya wan rojnamevan Mîşêl Kîlo û tiştê ku hişt ev astengkirin cûda be ew bû ku rêveberîya malperê ji çêkirina guhertinan li ser malpera xwe ji hundirê Sûrîyeyê hate qedexekirin.
2006, Powered by Platinum Thunder Cache v.2.03 |
|||||||||||||
Sextekarî kontrolê li ser rojnamevanîyê dike
- Raşid îsa û Selman îzedîn: li Sûrîyeyê, hemû kes hemû tiştî li ser sextekarîyê nas dike, awa, sedem û encamp û bêguman hemû zanin bê sûdgir kî ne û dema ku tilî li ser van sextekaran nîşan dikin, wê çaxê dibêjin ku vî rojnamevanî nûçeyên derew belav kirine û tometên ji vî rengî ku rojnamevan ji ber wan diçin dadgehan, eger neçin zindanan. Eger rojnamevan nehate tometbarkirin, navêwî dê were reşkirin ji ber wan kesên li dora gendelan ên ku bi rêya gotinên kirêt berevanîyê di ber para xwe ji sextekarîyê dikin.
Çîroka min bi Nebîl Ello rêveberê dar Elesed ya çand û hunerê dest pê kir (çaxa ku min lêpirsîneke rojnamevanî ya duv dirêj der barê gendelîya ku vî mêrî di her du dezgehên çandî de kir ((instetûya bilind ya muzîkê dema ku serokê wê bû û Dar Elesed ya çand û hunerê)) ku bi nave ((Dar ElOperayê)) dihate naskirin, rêveberê Dar ElOperayê rewşenbîrekî Sûrîyeyî jî ji dest xwe beneda ku gerek bû van kesan projeyên vê Darê çêbikin lê nave wan hate kirêtkirin û ji nav wan jî navine mezin hene ku Sûrîye serê xwe bi wan bilind dike, derhênerê Sînemayê Osama Mihemed û hevkarê wî Semîr Zikra û Heysem Heqî û helbestvan Hala Mihemed û gelekên din. Daxuyanîyên rewşenbîran ku li ser tiştekî li hev nekirine bi qasî şermezarkirina rêveber, vê yekê teqez dikin, ku kiryarên wî gihan asta ku wezîrê çandê yê berê Mehmûd Elseyid bi eşkeretî lêborîna xwe ji bo acizîyên ku der heqê rewşenbîrên Sûrîyeyî de çêdibin di weşaneke navxweyî de belav bike, mamoste Husam Brîmo –ku yekser bi nave xwe yê rastîn da xuyakirin- got ku rêveber pere jê xwestine da ku bihêle grûpa wî muzîka di hundirê darê de pêşkêş bike û ev jî dijî qanûnên darê ne û ev tişt di nivîsarekê de li jêr serenavê ((wezîrê çandê lêborîna xwe dixwaze, îcar rewşa rêveber û lîsteyên wî yên reş çi ye?)) ji lew re rêveber zilamên xwe erkdar kirin ku nave wî reş bikin û dozek li dijî wî rojnamevanî hilda tenê ji bo kînê û şuxulandina rojnamevan ji karê wî yê resen.
Di deqa doze de hatibû nivîsîn: (ev nivîsar navê miwekil reş dike û hin gotin li ser zimanê Husam Brîmo jî hatine gotin û ev her du kes di van tawanan de beşdar in her weha nivîsarê nave doctor yê ku bi rêya qanûnan hatiye wergirtin jê stend ku nave wî (Doktor Nebî Ello) ye û di nivîsarê de Nebîl Ello hatiye nivîsîn ….. em doza tawankirina her du dozlêkeran Raşid îsa û Husam Brîmo bi tawanên di beşê (a) ji bendê 49an di qanûna weşanan de dikin her weha dayîna heberîyê ji ber ziyanên madî û razberî û nirxê wê jî 100 melyon lîreyên Sûrî ye.)
Ji bilî vê doze, gelek dozen din ji alîyê heman rêveberî dijî rojnamevanine din hatibûn hildan ji nav wan jî Selman îzedîn yê ku cardî behsa kiryarên rêveber di rojnameya Elsewra de kir.
- Besam Elî û Suheyla îsmaîl: di kongirê dawî yê Partîya Bais ya Ereb a Sosyalîst de, partîyê weke serkirdeyê dewlet û civakê bijareya veguhertina ji sîstema abûrî ya sosyalîst bo sîstema aborîya bazara civakî, li xwe girt.
lê cardî desthilatên Sûrîyeyî tometa liberxwedana dijî sîstema sosyalîst sparte fer du rojnamevanan Besam Elî û Suheyla îsmaîl. Her du rojnamevanan di tebaxa 2005an de lêpirsînek der barê gendelîyê û pûçbûna mezin ya di kompanîya giştî ya peyînan di rojnameyeke navxweyî de belav kiribû û tê de gotibûn ku (300 melyon lire xisara peyînan di 45 rojan de hatiye tomarkirin) paşê behsa mijarek din li jêr serenavê (careke din xisara peyînan digihê melyonan , kîsê plastic kompanîyên giştî dadiqurtînin û dezgehên çavdêrîyê bi salan li ser guhê xwe raketîye) û ji ber vê lêpirsînê, rêveberê giştî yê kompanîya peyînan Ebdilsemed Elyafî dozek li dijî her du rojnamevanan rakir bi tometa (hîlekirin, reşkirina nav, derewkirin û dijatîya sîstema sosyalîst) li pêş dadgeha destpêka sizayê li Homsê.
Di deqa doze de hatibû nivîsîn: (rewşa abûrî kêreke di çavên dijminên systema sosyalîst û tometên li dijî vê sîstemê bêyî diarkirina delîlan û bêyî agahîyên piştrast bi armanca wêrankirinê di bin sîya dozen berdewam ji alîyên çavteng ku doza taybetkirina beşên giştî yên serkeftî dikin, tawaneke liberxwedana dijî sosyalîstê ye ku qanûna sizayan di madeya xwe ya 1/15 de ceza dike).
Rojnamevan Besam Elî teqez kir ku dadgeh bi neamadebûna û bê agahdarkirina wan dihate destpêkirin ew jî bi rêya karên sextekirina doza dadgehê.
- Selîm Elyûsif: ji ber wê lpirsîna rojnamevanî ya ku bi rêya wê tiştê ku li taxa Elmiesranîyaya Helbê şopand ku gelek destdirêjî û hewldanên derxistina niştecîyan bêyî dayîna pereyên ku di qanûnê de behsa wan hatiye kirin, serokê beşê civakî di dezgweha giştî ya niştecihbûn Ebdilrehîm Elbêk, dozek dijî rojnamevan Selîm Elyûsif bi tometa derewkirinê rakir. Selîm Elyûsif di lêpirsîna xwe ya der barê Elmiesranîye de. Daxuyanîyek ji ziyanxwarekî stendibû ew jî hemwelatîyê bi nave Mehmûd Elhisên bû tê de gotibû ku Ebdilrehîm Elbêk – xwedîyê doze, ew bi firotina dora xwe ya ku ji dezgehê stendiye li şûna destdanîna li ser xanîyê wî bo simsarekî ku her dem li dazgehê ye da ku nîçîrîya kesê ku nikare xênî bikire bike, rojnamevan Selîm Elyûsif jî ev yek belge kiribû ji ber ku gendelîyeke eşkere ya karmendekî hikûmî tê de heye. Gilîkar ji dozlêker “rojnamevan” dixwaze ku ew melyon lîreyî bide wî tevî ku eger tomet jate çesipandin, dadgehkirin dê li gor qanûna sizayan be ne ya weşanan, tevî ku rojnamevan nave karmendê Elbêk bi temamî negot.
Fişara îsalmî:
Qedexekirina danûstendina li gel her du weşanxaneyê Petra û Aytanayê û stendina pirtûka (bila desmal were jixwekirin), serokê encumena wezîran ya Sûrîyeyî Mihemed Nacî Etrî biryarek bo hemû alîyên fermî belav kiribû tê de danûstendina li gel her du weşanxaneyên Aytana û Petrayê qedexe kiribû û di deqa biryarê de 218/15 ku di 9/1/2006an de derketibû ku serenavê wê “pir sirî ye” hatibû gotin, ji bo alîyên giştî, ji we tê xwestin ku hun danûstendinê bi her du weşanxaneyên Aytana û Petrayê re nekin û em hêvîdar in ku hun bi vê yekê pabend bin. Sedema vê biryarê ew e gilîyê serokê Komeleya Mafên Mirovan ya Sûrîyeyî Parêzer Heysem Elmalih li cem wezîrê ragihandinê der barê pejirandina desteya çavdêrîyê ya wezreta ragihandinê de li ser çapkirin û belavkirina pirtûka (bila desmal were jixwekirin) ya nivîskara îranî şehdarot Cafan û wergêra Mexribî Fatîme Bilhesen, li Sûrîyeyê. Nebîl Omran rêveberê çavdêrîyê di wezareta ragihandinê de got: biryara kişandina pirtûkê ji bazaran ji bo nizimkirina asta rexneyan hate stendin her weha diyar kir ku gelek gilî hatin wezareta ragihandinê dijî vê pirtîkê lê Omran alîyên gilîker destnîşan nekirin, çalakvanekî hiqûqî ku serokatîya rêxistineke mafên mirovan a Sûrîyeyî dike got ku wî bi xwe ji wezîrê ragihandinê xwest ku vê gavê bike.
- Pêşkêşkirina şanoya Xanima Payebilind ji ber raporekê ewlehî ku ji alîyê rojnamevanekî bo dezgehên ewlehîyê li Hemayê hatibû şandin, hate rawestandin, ji ber îdîaya ku şano û grûpa kar, karê wan ne sincî ye û gotina pûşt tê de tê dûbarekirin her weha cilên aktorên jin ne li gor sincên îslamî ne… her weha çapek ji rapora xwe ji bo rêveberîya şanoyan û muzîkê û wezîrê çandê re sand. Vê raporê gelek berpirsên parêzgeha Hemayê tirsandin û ji tirsa acizîya grûpên îslamî li herêmê, wan fermana rawestandina şanoyê bi awayekî devkî stend bê ku tu kaxezên fermî pêşkêş bikin. Dema ku derhênerê kar Yûsif şemût hewl da ku danûstendinê bi rojnamevanê ku rapor nivîsîye bike, wî rojnamevanî got ku ew derhêner sîxurekî Amerîkan e!! ev gotin li pêş rêveberê çandê li Hemayê û du kesên din çêbû.
- Ji ber wan raporên ku ji alîyê xemxwarên dozen jinê li Sûrîyeyê hatin belavkirin û yên ku doza rizgarkirina jinê û beşdarîya wê ya rastîn di civakê de kir, ev nivîskar rastî kampanîyeke rexnedayînê ya tund hatin ku hin ji wan gihan asta avêtina tometên ku cezaya wan bidarvekirin e, heman tiştê ku şêx Mihemed Remedan Elbûtî di gotara înê de kir dema ku got :
(ew kesên ku doza rizgarkirina jinê dikin, beşê hundirîn ji komploya Amerîkayî li ser welatê me pêk tînin).
- Ji ber belavkirina nivîsarekê di rojnameya Elsewrayê de ku tê de rexne li parêzerê Şamê hejmar 56303 hatiye kirin ku wî doza taybetkirina gulistanên ku rûbarê wan 4000m2 e li navçeya Kefer Sûsê bo jinan û zarokên kêmî 10 salî kiriye û qedexekirina derbasbûna mêran bo wan, şêx Osama Elrifaaî di gotara roja înê de li mizgefta şêx Ebdilkerîm Rifaaî li nîvê Şamê rexneyek tund li ragihandina Sûrîyeyî kir û got ku ew (olê kirêt dike û acizîyê ji misilmanên Sûrîyeyê re çêdike) û hişyarî da berpirsyaran ku divabe ew baş bala xwe bidin vî beşê ku hin karmendên wî hewl didin ku (bi awayekî xirab azadîya xwe ji bo nerehetkirina hasten olî yên hemû hemwelatîyan bikar tînin).
- Nebîl Feyad nivîskar û rexnekarekî Sûrîyeyî ye karê wî taybet e bi dozen îslamî gelek caran gef lê hatiye xwarin û carekê nameyeke gefxwarinê di firoşgeha dermanan ya xwe de dît, rastî gawirkirinê li ser zimanê axêfgerê mizgefta Elnasirîye li navçeya Elnasiryaya Gundewarê Şamê hat û doza berdana wî û qedexekirina kirina dermanan ji firoşgeha wî hate kirin, Nebîl Feyad bangeke alîkarîyê bo desteyên navdewletî bo parastina wî sand. Ji nav berhemên wî: Dema Ku deve ji Bilînîyê nişîv bû.
- Wefa Sultan nivîskareke Sûrîyeyî ji malbateke misilman li Banyasa Sûrîyeyî ye di sala 1979an de dema ku li zanîngeha Helebê hînî pijîşkîyê dibû, jîyana wê hate guhertin ji ber ku mamosteyê wê yê ku simîner dida li pêş wê û hevalên wê rastî kuştina bi guleyan hat ew jî li ser destê çekdarên Cemaeta Elîxwan Elmuslîmîn bû ku wê çaxê di cengeke vekirî de bû li dijî rêjîmê. Ji ber nivîsarên wê yên malpera Elnaqidê her weha derketina wê di programê Elîtîcah Elmuakis li ser kena Elcezîre û ji ber eşkerekirina nerînên wê ew rastî gelek rexneyan hat û gihan asta doza kuştina wê, ew bûbû mijareke gelek heftîyan di axaftinên roja înê li mizgeftên Sûrîyeyî mîna tiştê ku li Mizgefta Elhusên li navçeya Ebû Rimanê çêbû ku axêfger sixêf jê re dan û ew weke gawir wesif da.
التوصيات :
Tewsiye :
Divabe hin mercên sereke di her civakekê de ji bo avakirina azadîya nerînan û derbirînê peyda be ji ber ku ew malzaroka avabûna ragihandineke azad e ku dikare karê rojnamevanîyê bi awayekî serbixwe bike, merc jî ev in:]
- Hebûna sîstemeke demokratîk ku hemwelatîbûnê û hukma hişmend û veguhestina aştîyane ji desthilatê re di hemû astan de ji xwe re bingeh digire.
- Binyadeke qanûnî ku bidestxistina agahîyan bi awayekî azad û danûstendina wan bi hemû awayên li gor pîvanên cîhanî yên azadîya nerînan û derbirînê li gel piştgirîyeke sîstemeke dadwerî ya serbixwe, garantî dike.
- Jîngeheke civakî ku rêza cihêrengîyê, azadîya bawerîyan û nerîna cûda digire her weha dijatîya mejîyên girtî û qedexekirinê dike.
Ji lew re axaftina li ser ragihandineke azad bêyî peydabûna mercên bûrî, axaftineke pûç e, lê divabe hin tedbîrên sereke yên alîkar werin danîn:
- Danîna garantîyên destûrî yên parastina azadîya nerînan û derbirînê û ragihandina serbixwe û rawestandina qanûn û sîstemên ku pîvanên navdewletî yên azadîya ragihandinê û garantîyê destûrî kêm dikin.
- Betalkirina qanûna weşanan ya ku kar pê tê kirin û danîna qanûnekê li gor pîvanên navdewletî yên azadîya derbirînê û ragihandinê ku karê rojnamegerîyê û rojnamegeran diparêze û dezgehên rojnamevanî yên azad û serbixwe ava dike.
- Betalkirina sîstema hundirîn ya Yekîtîya Rojnamevanên Sûrîyeyî û veguhertina yekîtîyê bo sendîkeyeke pîşe û serbixwe ku ne peyê tu alîyê be û li ser bipêşxistina karê rojnamevanîyê û parastin û berevanîya di ber mafên rojnamevanan û berjewendîyên wan li gor nirxên sincî yên karê rojnamegerîyê û avakirina gelek sendîkeyan kar dike.
- Rizgarkirina ragihandinê ji bin kontrola dewletê ew jî bi rêya sekirinandina pawankarîya desteyên hikûmê ji stûnên ragihandinê yên sereke re mîna belavkirin û rêklamgerîyê û betalkirina wezareta ragihandinê û li şûna wê encumeneke serbixwe ya ragihandinê were avakirin.
- Danîna qanûna mafê gihaştina bo agahîyan û pêkanîna prensîpa kifşkirina agahîyan û azadîya danûstendina wan û parastina karmendên hikûmetê li gor pîvanên navdewletî yên ku van agahîyan belav dikin.
- Divabe hikûmet destêwerdana yekser û neyekser di navgînên ragihandinê de qedexe bike her weha hin awayên qanûnî ji bo pirsyarkirin û tawankirina karmendên wê û dezgehên wê yên vê dikin, deynne.
- Pabendîya hikûmetê bi rahiştina rêjeyekê ji pereyên rêklamên hikûmî û yên taybet da ku karibe rewşa ragihandinê û perwerdekirina rojnamevanan bipêş bixe û piştevanîya sendîkeyên rojnamevanî bike.
- Azadîya malanîkirina navgînên ragihandinê yên nivîskî, dîtbar û bihîstî û danîna awayên vî karî bi rêyeke qanûnî ku nahêle hikûmet kontrolê li ser wan bike.
- Betalkirina hemû bendên li ser internet û rawestandina siyaseta astengkirin û çavdêrîyê û piştgirîya ragihandina li ser înternêtê, nivîsî û avakirina civakên ragihênerî elektronî yên azad.
- Çêkirina hevkarîyekê di nav desteyên civaka sivîl û dezgehên ragihandinê ji bo perwerdekirina karmendan û pêşxistina jêhatinên wan û karê li ser bilindkirina sincên rojnamegerîyê û peydakirina parastin û piştgirîyê bo rojnamevanan.
Çavkanîyên raporê
-
- Demokrasî û ragihandin – Mazin Derwîş
- Azadîya rojnamegerîyê û têkilîya rojnamegerîyê bi desthilatê ve
- Nameya mamoste Koyşîro Matsora, rêveberê giştî yê UNISCOyê di roja cîhanî ya azadîya rojnamevanîyê de 3yê gulana 2004an
- Nameya Human Rights Watchê bo hikûmeta Sûrîyeyî di 31ê berfanbara 2002an de
- Azadîya rojnamegerîyê di nav hibra pênûsê û ya xwînê de – Elî Xişan
- Navgînên ragihandin, geşepêdan û tunekirina xizanîyê – Belavokê UNISCOyê
- Rojnamevanên bê Sendîke – Mazin Derwîş
- Azadîya Rojnamegerîyê – Elin Hyom
- Azadîya rojnamegerîyê alîkarîya şerê dijî xizanîyê dike – belavokên benka navdewletî
- Qanûna çewisandînîyê ya Sûrîyeyî li dûv rojnamevanekî rojnameya Qasîyûnê dikeve ji ber ku behsa sextekarîyê kiriye – Elcemel
- Çîroka qedexekirinê – Ehmed Xelîl
- Belgenameya cîhanî ya mafên mirovan, madeya 19an
- Rojnamegerî û çavdêrî li Sûrîyeyê – Hesan Ebas
